ნაწილი 1.2: უცოდინრობის განმარტება და მისი გავლენა პასუხისმგებელ პირზე

1)      გასასამართლებელი საბუთის მნიშვნელობა

თავის გასასამართლებლად წამოყენებული მიზეზი.[1]

უცოდინრობის გასასამართლებელ საბუთად მიჩნევა გულისხმობს: ვაჯიბის (სავალდებულოდ შესასრულებლის) მიტოვების ან აკრძალვის შესრულების შემთხვევაში უცოდინრობის საპატიო მიზეზად გამოცხადებას.

2)      უცოდინრობის ზეგავლენა პასუხისმგებელ პირზე

·         პასუხისმგებელი პირი: პიროვნება, რომელსაც დაწესებული კანონების (ბრძანებებისა და აკრძალვების) შესრულება ევალდებულება.

·         ვალდებულების შესრულებისთვის საჭირო პირობა: პიროვნების მიერ ალლაჰის ბრძანებებისა და აკრძალვების გაგება/მიხვედრა. ეს კი ჭკუით/გონებით არის შესაძლებელი. იმისათვის, რომ ალლაჰის მიერ მოვლენილის გაგებას შესაბამისი გონება-აზროვნება ესაჭიროება, ალლაჰმა ზრდასრულობის ასაკი განსაზღვრა, რომელსაც თავისი ნიშნები გააჩნია.

·         ვალდებულებებთან დაკავშირებული რაღაცეები: ადამიანის ზრდასრულობა და აზროვნება-გონიერება. ამის არგუმენტი ალლაჰის შუამავლის (სალლალლაჰუ ‘ალეიჰი ვა სალლამ) შემდეგი სიტყვებია:

„სამი კატეგორიის ადამიანისგან კალამი აღებულია[2]: (პასუხისმგებლობა არ დაეკისრება) გამოღვიძებამდე მძინარეს, ზრდასრულ ასაკამდელ ბავშვს და გიჟს, სანამ გონიერი არ გახდება.“[3]

·         პასუხისმგებლობა ორ ნაწილად იყოფა:

ა) გამოხატვა-შესრულების უფლებამოსილება: იგულისხმება პასუხისმგებელი პირის შესაბამისობა შესასრულებელი სიტყვებისა და ქმედებების მიმართ. ანუ რაოდენ ხელსაყრელია პიროვნების მდგომარეობა საკუთარი სიტყვებისა და ქმედებების პასუხისმგებლობისთვის.

პასუხისმგებლობის პირობები:

1.       გაგება-გააზრება - ანუ სრულწლოვან ასაკს მიღწეული ადამიანის მიერ ბრძანებებისა და აკრძალვების გაგება-გააზრება.

2.       სურვილი, ნება და გადაწყვეტილების მიღების უნარი.

ბ) უფლება-მოვალეობების არსებობისთვის პიროვნების შესაბამისობა. ამის წყარო კი სიცოცხლეა. (ანუ იმისათვის, რომ პიროვნებამ მასზე დაკისრებული უფლება-მოვალეობები შეასრულოს, უნდა ცოცხლობდეს).

·         ავარიდუ’ლ-აჰლიია: მასში ვალდებულებების დამაბრკოლებლები იგულისხმება. დამაბრკოლებლები ვალდებულებებს ამცირებენ ან მთლიანად ანულებენ. სხვანაირად, რომ ვთქვათ, ისინი პასუხისმგებელი პირის მიერ ნათვქამ სიტყვებსა და შესრულებულ საქმეზე დაკისრებულ პასუხისმგებლობას აბრკოლებენ, რაც იმას ნიშნავს, რომ ქმნილების უფლებების გარდა, ალლაჰის უფლებებთან დაკავშირებულ რაღაცეებში ამ სიტყვებისა და ქმედებების საფუძველზე გამოწვეულ შედეგზე პიროვნება პასუხისმგებელი არ იქნება.

·         ვალდებულებების დამაბრკოლებლების ნაწილები: გამოხატვის (შესრულების) პირობა, როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ორია: გაგება და ნება. მათი დამაბრკოლებლები კი შემდეგია:

გაგება/გააზრების გაქრობა: ასაკით პატარა, სიგიჟე, დავიწყება, ძილი, უცოდინრობა, სიმთვრალე.

ნების გაქრობა: ეს კი იქრაჰით (ძალდატანებით) სრულდება.

სწავლულების მიხედვით, დამაბრკოლებლები ორ ნაწილად იყოფა:

ა) ზეციური დამაბრკოლებლები: ისეთი დამაბრკოლებლებია, რომელიც ალლაჰის ნებით სრულდება და ადამიანს მასში წვლილი არ მიუძღვნის. იმის გამო, რომ ადამიანის შესაძლებლობას აღემატება, მას ზეციური დამაბრკოლებელი ეწოდა. მაგალითებია: პატარა ასაკი, სიგიჟე, ფსიქოლოგიური პრობლემები, დავიწყება, ძილი, გონების დაკარგვა, ავადმყოფობა, სიკვდილი და ა.შ.

ბ) არაზეციური დამაბრკოლებლები: ქმნილების (ადამიანის) ნებით ან სხვების ზემოქმედების შედეგად წარმოშობილი დამაბრკოლებლები. პიროვნების საკუთარი ნების მაგალითებია: უცოდინრობა, სიმთვრალე, შეცდომა, ხუმრობა და ა.შ. სხვების ზემოქმედებით გამოწვეული დამაბრკოლებლების მაგალითი კი იქრაჰია (ძალდატანება).[4]

მიზეზი იმისა, რომ უცოდინრობა არაზეციური დამაბრკოლებელია

პიროვნებაში „ასლი“ (მთავარი, საფუძველი) უცოდინრობაა. აიათში შემდეგნაირადაა გადმოცემული:

„16/78. და ალლაჰმა გამოგიყვანათ თქვენი დედების მუცლებიდან, როცა არაფერს უწყოდით; და გიბოძათ თქვენ ყურთასმენა, და თვალთახედვა და შემეცნების უნარი. ამრიგად, ეგების მადლიერნი იყოთ თქვენ!“

ადამიანი სრულიად უცოდინარი იბადება. იქიდან გამომდინარე, რომ პიროვნების თავდაპირველი მდგომარეობა (ანუ საფუძველი) უცოდინრობაა, იგი პიროვნებიდან გამომდინარე დამაბრკოლებლებს განეკუთვნება, რადგან ადამიანი ვალდებულია უცოდინრობა ცოდნით შეცვალოს და მასზე დაკისრებული ვალდებულებები შეისწავლოს. ალლაჰმა ცოდნის მიღების საშუალებები შექმნა, როგორიცაა: სმენა, ხედვა და ა.შ. მათი ცოდნის მისაღებად გამოყენება ალლაჰისადმი მადლობის გადახდის ერთ-ერთი ფორმაა. პიროვნება ცოდნის მიღებას თუ უგულებელყოფს, ეს ნიშნავს იმას, რომ მან უცოდინრობა არჩია. ყოველივე ამის გამო, უცოდინრობა არაზეციურ დამაბრკოლებლებს მიეკუთვნება.[5]

---

[1] იბნი მანზურ, ლისანუ’ლ-არაბ, 4/5, მუ’ჯემუ’ლ ვასით, 2/59;

[2] პასუხისმგებლობის არ დაკისრება იგულისხმება ანუ სამი კატეგორიის ადამიანი თავისი ნამოქმედარის პასუხისმგებელი არ არის.

[3] აბუ დავუდი, ალისგან (რადიალლაჰუ ‘ანჰ) გადმოგვცემს. თირმიზი ჰადისს ჰასენს უწოდებს.

[4] იბნ მალიქ, შერჰუ’ლ-მენარ ვა ჰავაშიიჰი ფი’ლ-უსულ, გვ: 943, გამოცემა ალ-ამანიია; სა’დუდდინ ათ-თაფთაზანი, შერჰუ’თ-თალვიჰ ალე’თ-თავდიჰ ვა-თ-თანყიჰ, 2/167; ალ-აამიდიი, ალ-იჰქამ ფი უსული’ლ-აჰქამ;

[5] იბნ ჰაზმ, ალ-იჰქამ ფი უსული’ლ-აჰქამ, 1/65-67; იბნ თეიმიია, მეჯმუუ ფათავა, 9/307-314; მიფთაჰუ დარი’ს-საადე, 1/106-107, გამომცემლობა დარუ’ლ-ფიქრ; აშ-შატიბი, ალ-მუვაფაქათ, 1/179-180;

კითხვის გაგრძელება

ნაწილი 1.1: უცოდინრობის განმარტება და მისი გავლენა პასუხისმგებელ პირზე

პირველი ნაწილი

უცოდინრობის განმარტება და მისი გავლენა პასუხისმგებელ პირზე

ამ საკითხს ხუთი სათაურის ქვეშ განვიხილავთ:

1)      უცოდინრობის (ჯაჰილობის) მნიშვნელობა,

2)      გასასამართლებელი საბუთის მნიშვნელობა,

3)      უცოდინრობის ზეგავლენა პასუხისმგებელ პირზე,

4)      უცოდინრობა, რომელიც პიროვნებაზე შარიათული ჰუქმების გაცემას აბრკოლებს,

5)      უცოდინრობა, რომელიც თაქფირის დამაბრკოლებელია.

1)      უცოდინრობის (ჯაჰილობის) მნიშვნელობა

·         უცოდინრობას, როდესაც ვამბობთ ვგულისხმობთ შემდეგს: „შარიათული ჰუქმების ან მათი მიზეზების არ ცოდნა“.

·         უცოდინრობა ორ ნაწილად იყოფა:

ა) ალ-ჯაჰლუ’ლ-ბასით: რაღაცის საერთოდ არ ცოდნა. მსგავსი პიროვნებისა, რომელმაც ალლაჰის შუამავალი (სალლალლაჰუ ‘ალეიჰი ვა სალლამ) არ იცის.

ბ) ალ-ჯაჰლუ’ლ-მურაყყაბ: რაღაცის არასწორად ცოდნა. მსგავსი პიროვნებისა, რომელიც აცხადებს, რომ შუამავალი (სალლალლაჰუ ‘ალეიჰი ვა სალლამ) მატყუარაა.

·         უცოდინრობა (ჯაჰილობა), როგორც ცოდნასთან, ასევე ქმედებასთანაც (ამელთანაც) დაკავშირებულია:

იბნი თაიმია ამბობს: „ჯაჰილობა განიმარტება, როგორც ცოდნის არ ქონა, ასევე ცოდნის შესაბამისი ამელის (ქმედების) არ ქონაც.“[1]

იბნუ’ლ ყაიიმმა თქვა: „ყათადე ამბობს: ‘მუჰამმედის ასჰაბებმა (საჰაბეებმა) ალლაჰის საწინააღმდეგოთ ყოველი ამხედრებული ჯაჰილად მიიჩნიეს.’ ამ სიტყვებში ჰარამების არ ცოდნა არ იგულისხმება, რადგან პიროვნება უცოდინარი, რომ ყოფილიყო, ამხედრებულად არ მოიხსენებდა. ჰარამების არ მცოდნეს არც ამქვეყნად და არც იმქვეყნად სასჯელი არ აქვს. ცოდვის ჩამდენს შესრულებული ცოდვის ჰარამობის რომც სჯეროდეს, შესრულებული ეს ცოდვა მაინც „ჯაჰილობა“-დ მოიხსენიება. ამგვარი რამ კი მიუთითებს იმაზე, რომ ეს ქმედება პიროვნების ცოდნის სიმწირის და სისუსტის გამო სრულდება ან კიდევ მიუთითებს იმაზე, რომ მოქმედი პირი ნამოქმედარის საფუძველზე უცოდინრების (ჯაჰილების) დონემდე ეცემა.“[2]

ქმედებაში ჯაჰილობა (უცოდინრობა) „ჯაჰლუ’ლ ამელ“ არის: შესასრულებელი ქმედების საწინააღმდეგოდ შესრულება. ასეთ დროს პიროვნების მრწამსი სახიხი იქნება თუ არა, არაფერს შეცვლის.

პიროვნება რაღაცის საპირისპიროს ისე თუ შეასრულებს, რომ ამ ქმედებისადმი მრწამსი სახიხი ექნება (მაგ: პიროვნებამ დალია ალკ. სასმელი. ამავდროულად მას სწამს, რომ ალკ. სასმელის დალევა ჰარამია), მაშინ მსგავსი პიროვნება ამხედრებულია. ამგვარი ჯაჰილობა ალლაჰის შემდეგ აიათებში მოიხსენიება:

„6/54. და როცა მოვლენ შენთან, რომელთაც სწამთ ჩვენი აიათები, უთხარი: „მშვიდობა თქვენდა!“ ღმერთმა თქვენმა თავს დაუწერა მწყალობლობა. უეჭველად, რომელი თქვენგანიც უმეცრებით ჩაიდენს სიავეს, მერე მოინანიებს ამის შემდგომ და გამოასწორებს, უეჭველად, იგი (ალლაჰი) შემნდობია, მწყალობელია!“

„12/33... და თუ მათ მზაკვრობას არ ამაცილებ, შეიძლება გადავიხარო მათკენ და უგუნურთა (უვიცთა/უცოდინართა) შორის აღმოვჩნდე!“

„12/89. უთხრა: „გაიხსენეთ თუ არა, რა უყავით იუსუფს და მის ძმას, როცა იყავით უმეცარნი?““

სურა ნისას მე-17 აიათიც იგივე მნიშვნელობისაა.

ასევე, პიროვნება რაღაცის საპირისპიროს ისე თუ შეასრულებს, რომ ამ ქმედებისადმი მრწამსი სახიხი არ ექნება (მაგ: პიროვნებამ დალია ალკ. სასმელი. ამავდროულად მას სწამს, რომ ალკ. სასმელის დალევა ჰალალია), მაშინ ამგვარი პიროვნება ქააფირია. ამგვარი ჯაჰილობა ალლაჰის შემდეგ აიათშია გადმოცემული:

„39/64. უთხარი: „განა მიბრძანებთ თაყვანივსცე ვინმეს მაგიერ ალლაჰისა, ჰოი, უმეცარნო?““

·         ჯაჰილობა (უცოდინრობა), როგორც წინა აიათებში ვიხილეთ, ხშირ შემთხვევაში ცუდად მოხსენებისთვისაა. ზოგჯერ კი, როგორც შემდეგ აიათშია, მდგომარეობის განსამარტად გვევლინება:

„2/273... უვიცთ მდიდარნი ჰგონიათ ისინი მათი თავმდაბლობიდან გამომდინარე...“

ამ აიათში ნახსენები „უცოდინრობა“ გამოუცდელობის მნიშვნელობას ატარებს.

·         ჯაჰილობა (უცოდინრობა) და წერა-კითხვის არ ცოდნა ერთიდაიგივე მნიშვნელობის არ არის: ჯაჰილობის მნიშვნელობაზე ზემოთ უკვე ვისაუბრეთ. რაც შეეხება წერა-კითხვის უცოდინრობას: წერა-კითხვის უცოდინარი ადამიანი მსგავსია ახალად დაბადებული ბავშვისა, რომელმაც წერა-კითხვა არ იცის. ყოველივე ამის გამო, ასეთ ადამიანს „უმმიი“ ეწოდება. უზენაესმა ალლაჰმა შუამავალი შემდეგნაირად დაახასიათა:

„7/157. რომელნიც მიჰყვებიან შუამავალს, წერა-კითხვის უცოდინარ ელჩს (1) (შუამავალ მუჰამმედს)...“

შემდეგ აიათში კი, წერა-კითხვის უცოდინრობა განმარტებულია:

„29/48. შენ არ კითხულობდი მანამდე არც ერთ წიგნს და არ გადაგიწერია შენი მარჯვენათი...“

ჯაჰილობა და წერა-კითხვის უცოდინრობა ერთიდაიგივე არ არის. საჰაბეებიდან უმეტესება წერა-კითხვის უცოდინარი იყო. მიუხედავად ამისა, ისინი ამ უმმეთის ყველაზე დიდი ‘ალიმები (სწავლულები) არიან. მაშინ, როცა წერა-კითხვა სწავლების მნიშვნელოვან საშუალებად გადაიქცა, უცოდინრობამაც წერა-კითხვის არ მცოდნე ხალხში იჩინა თავი.

აქვე გვინდა, რომ ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ფაქტს ხაზი გავუსვათ: წერა-კითხვის უცოდინრობა ჩვენი შუამავლის ერთ-ერთი სასწაული იყო. ვინაიდან, წერა-კითხვის უცოდინრობის მიუხედავად ის ყოველივეს მცოდნე იყო (ადამიანთა შორის). შუამავლის (სალლალლაჰუ ‘ალეიჰი ვა სალლამ) გარდა სხვა პიროვნებამ წერა-კითხვა თუ არ იცის, მაშინ ეს ფაქტი მისთვის ნაკლოვანებაა. ყადი იიადი ნაწარმოებში „აშ-შიფაა ფი ჰუქუქი’ლ-მუსტაფა“ ამ საკითხზე ყურადღებას ამახვილებს.[3]

---

[1] მეჯმუუ’ლ-ფატვა, 7/539.

[2] მიფთაჰუ დარი’ს საადე, 1/101, დარუ’ლ ფიქრ-ის გამოცემა.

[3] იბნ-ი მანზურ, ლისანუ’ლ-არაბ, ნაწილი „ჯა-ჰა-ლა“: 11/129-130, დარუ’ლ სადირის გამოცემა; რა’იბ ა;-ისფეჰაანიი, ალ-მუფრედაათ ფი ‘არიბი’ლ-ყურ’ან, ნაწილი „ჯა-ჰა-ლა“: ალ-მუ’ჯემუ’ლ-ვასიით: 1/143-144; იბნ-ი ჰაზმ ალ-იჰქაამ ფიი უსუულ’ილ-აჰქაამ: 1/46;

კითხვის გაგრძელება

ნაწილი 1.0: უცოდინრობა და უცოდინრობის წარმოშობა

შესავალი

ამ საკითხის ირგვლივ არსებული დაპირისპირება

უცოდინრობა და უცოდინრობის წარმოშობა დღესდღეობით საკამათო თემებს შორის ერთ-ერთია.

ამ თემას პირდაპირ უკავშირდება თაქფირი და მისი წესები. თაქფირის საკითხი ძალიან პოპულარული გახდა მას შემდეგ, რაც საიიდ ყუტბმა (რაჰიმაჰულლაჰ) და ნაჯდის სწავლულებმა თავიანთ წიგნებში ისლამიდან გასვლის თემების ახსნა დაიწყეს. ზოგიერთმა ჯგუფმა ამ წიგნებში არსებული „აბსოლუტურ/ზოგად თაქფირთან“ დაკავშირებული ჰუქმები კონკრეტულ პიროვნებებზე გაატარა ისე, რომ თაქფირის დამაბრკოლებლები არ გაითვალისწინა. ზოგიერთმა კი, კონკრეტულ პირზე თაქფირის გამოტანამდე, მასში არსებული უცოდინრობა და ა.შ. დამაბრკოლებლების აღმოფხვრის საჭიროებაზე მიუთითა. ორივე ჯგუფმა თავიანთი მოსაზრებების დამადასტურებელი არგუმენტები წარადგინეს. უფრო მეტიც, მათ მიერ მოყვანილი არგუმენტებიდან ზოგიერთი ერთმანეთისგან სრულიად განსხვავდება. ეს მდგომარეობა იმ დონემდეა მისული, რომ ორივე ჯგუფი ერთიდაიგივე სწავლულის ორ სხვადასხვა საწინააღმდეგო შეხედულებას არგუმენტის სახით გადმოსცემს.

ამ დაპირისპირების მიზეზი სწავლულების სიტყვებისა და შარიათული არგუმენტების არასწორ ფორმატში განხილვაა. სინამდვილეში კი, ერთ აზრზე ყოფნა შესაძლებელია და სწორედ ასეც უნდა მოხდეს. ალლაჰის ნებით შევეცდებით, რომ ეს საკითხი სწავლულების სიტყვებისა და შარიათის არგუმენტების ირგვლივ საერთო აზრად გადმოვცეთ.

ყველაზე დიდი მიზეზი, რის გამოც თაქფირის თემა დღესდღეობით ყველაზე აქტუალურ თემად იქცა, არის ის, რომ ადამიანები, რომლებიც საკუთარ თავებს ისლამს მიაკუთვნებენ, ყოველგვარი ძალდატანებისა და დაბრკოლების გარეშე ქუფრ ქმედებებს ასრულებენ. ამის მიზეზი კი ისლამური კანონების მმართველობიდან გაუქმება და რელიგიიდან გასვლის (მურთადობის) გავრცელებაა, ასევე მისი დაუსჯელობა.

ამ საკითხში სალაფ სწავლულებს შორის დიდი განსხვავება არ არის. მიზეზი შემდეგია: დარულ ისლამში (ისლამურ მიწაზე) კონკრეტული პიროვნებების შესახებ ჰუქმის გაცემა ყადის (მოსამართლის) უფლებაა. ვინაიდან, თაქფირის პირობებსა და დამაბრკოლებებს მხოლოდ ყადი იკვლევს. კონკრეტული პიროვნებისთვის საპატიო მიზეზის ჩათვლა/არ ჩათვლა ყადის უფლება-მოვალეობაა. ამ საკითხში სხვა ვერავინ ჩაერევა.

უცოდინრობისა და საპატიო მიზეზის შესახებ ჩვენი ახნსა-განმარტება ოთხი ნაწილისგან შედგება:

1.       უცოდინრობის განმარტება და მისი გავლენა პასუხისმგებელ პირზე

2.       ჰუჯჯეთი (არგუმენტი/ცოდნა), რომელიც პიროვნებას პასუხისმგებლობას აკისრებს

3.       შესრულების მხრივ, შუამავლის მეშვეობით გაცხადებული ცოდნის (ყურანი და სუნნეთი) ჰუჯჯეთობის (პასუხისმგებლობის დასაკისრებლად საკმარისობის) ფორმა

4.       შუამავლის მეშვეობით ალლაჰის მიერ ბოძებული ცოდნის ადრესატისთვის გაცხადება

კითხვის გაგრძელება

მე-11 ნაწილი: ხარიჯიტებისა და დღევანდელი მურჯიტების შედარება (ბოლო ნაწილი)

სალაფებმა თავიანთი პერიოდის ხარიჯიტები და მურჯიტები ერთმანეთს შეადარეს, რის შემდეგაც დაადგინეს, რომ მურჯიტები ხარიჯიტებზე უფრო საშიშნი არიან. ცხადია, რომ ამასთან დაკავშირებით რამოდენიმე მიზეზი არსებობს. მანამ, სანამ მიზეზების ჩამოთვლას დავიწყებდეთ, ამ საკითხის შესახებ სალაფების ნათქვამ სიტყვებს გადმოგცემთ:

იბრაჰიმ ან-ნეჰაი ამბოს: „ამ უმმეთისთვის მურჯიტების ფითნა (არეულობა) ხარიჯიტების ფითნაზე უფრო საშიშია.“

იმამ ზუჰრი ამბობს: „მურჯიტების გარდა სხვა საზიანო მობიდ’ათე არ ყოფილა.“

ყათადე ამბობს: „გზასაცდენილი ჯგუფებიდან არცერთი არ არის ისეთი ცუდი, როგორც მურჯიტობა.“

ყადი შურაიჰი ამბობს: „ისინი ყველაზე ცუდები არიან.“[1]

რაც შეეხება მიზეზებს: მიზეზთაგან ყველაზე მნიშვნელოვანი არის ის, რომ მურჯიტების აზრით ქუფრი მხოლოდ გულით სრულდება. მათი ამგვარი ქმედება საზოგადოებას ქუფრი სიტყვების თქმისა და ქუფრი ქმედებების ჩადენისკენ უპრობლემოდ მოუწოდებს. ასეთ დროს კი ისლამის გაუქმება[2] და ძალაუფლების ხელიდან წასვლა გარდაუვალია.

მეორე მიზეზი არის ის ფუნქცია, რაც მურჯიტებმა ამელს (ქმედებას) მიანიჭეს. მიუხედავად იმისა, რომ პირველი პერიოდის მურჯიტებს ამელის (ქმედების) გაუქმება არ ჰქონდათ განზრახული, შემდგომ პერიოდებში ამელი (ქმედება) თითქმის ნულს გაუტოლდა, რის საფუძველზეც უმოქმედო უმმეთი მომრავლდა. ყოველივე ამის გამო სალაფებმა მურჯიტებს ყველაზე ცუდი უწოდეს.

ნეტავ, როგორ დაახასიათებდნენ სალაფები დღეს მცხოვრებ „თანამედროვე“ მურჯიტებს?

ისლამურ სამყაროზე დაკვირვების შედეგად ვხვდებით თუ რაოდენ სწორი დასკვნა გამოიტანეს სალაფებმა. ისინი თავიანთი გონიერებით ხვდებოდნენ, რომ დროთა განმავლობაში მსგავსი შეხედულების მქონდე ადამიანი ისლამს ჩამოშორდებოდა, რის გამოც ხალხი ამგვარი მოსაზრებებისგან გააფრთხილეს. სამწუხაროდ, სალაფების მოლოდინი გამართლდა. ჩვენ ვხედავთ, რომ მიუხედავად პიროვნების აშკარა ქუფრისა, ის მაინც მუსლიმანად მოიხსენიება. უფრო მეტიც, ქუფრის მატარებელ ხალხზე მსახურებას, ალლაჰისა და მისი შუამავლის მსახურების მსგავსად განიხილავენ.

თანამედროვე მურჯიტების უკეთ გასაცნობად ისინი ხარიჯიტებს შევადაროთ, რათა ხალხმა მათგან თავი შორს დაიჭიროს:

1)      ხარიჯიტები ალლაჰის წიგნის მიმართ ძალიან მგრძნობიარენი არიან. უფრო მეტიც, მათ მიერ სუნნეთის მიტოვების ყველაზე დიდი ფაქტორი ალლაჰის წიგნის მიმართ ამგვარი მგრძნობიარობაა. თანამედროვე მურჯიტებს კი, ალლაჰის წიგნის მიმართ ამგვარი დამოკიდებულება არ გააჩნიათ, რის გამოც ალლაჰის კანონებით (შარიათით) არ დამკანონებლის მიმართ ლმობიერნი არიან. უფრო მეტიც, ზოგიერთი მათგანი მათზე მსახურებისთვის ფათვაბსაც (დოგმებს, წესებს, ვალდებულებებს) გამოსცემს.

2)      ხარიჯიტები უარყოფენ და შესაბამისად ექცევიან მათ, ვინც ალლაჰის წიგნის საწინააღმდეგოდ მოქმედებს. უფრო მეტიც, მოსამართლეობის დაწესების გამო ხალიფა ალისაც კი თაქფირი გამოუტანეს და მის წინააღმდეგ ამხედრდნენ. თანამედროვე მურჯიტები კი ალლაჰის კანონის საწინააღმდეგო კანონის გამომცემის წინააღმდეგ ხმასაც კი არ იღებენ.

3)      ხარიჯიტები სახელმწიფოსა და რელიგიის განცალკევებას დაუშვებლად თვლიან. სასტიკად ემხრობიან იმ აზრს, რომ ალლაჰის კანონი ცხოვრების ყოველ ნაწილში უნდა ბატონობდეს.[3] ამის საწინააღმდეგოდ, მურჯიტები აცხადებენ, რომ რელიგიისა და სახელმწიფოს განცალკევებით არაფერი დაშავდება. უფრო მეტიც, ზოგიერთი მათგანი ამბობს: „ცეზარის უფლება ცეზარს, ალლაჰის უფლება კი ალლაჰს მიეცი!“ აქედან გამომდინარე, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ თანამედროვე მურჯიტები „საერო“-ნი[4] არიან.

4)      ხარიჯიტებს სწამთ, რომ განჩინება და მბრძანებლობა ყველა პირობებში მხოლოდ და მხოლოდ ალლაჰს ეკუთვნის. ხალიფა ალის წინააღმდეგ წასვლისას ამას იმეორებდნენ. თანამედროვე მურჯიტები კი მსგავსი თვისებების ადამიანზე გადაცემაში პრობლემას ვერ ხედავენ.

5)      ხარიჯიტები ქმედებას (ამელს) დიდ მნიშვნელობას ანიჭებენ. უფრო მეტიც, მათგან უმეტესობის შუბლზე სეჯდის კვალი აღინიშნება. თანამედროვე მურჯიტები კი ქმედებას (ამელს) შესაბამის ყურადღებას არ აქცევენ, მათთვის ამ უმმეთის გამორჩეული მორწმუნეები და უმოქმედო, ისლამის სტილით არ მცხოვრები ხალხი ერთიდაიგივე არიან.

---

[1] გადმოცემები იხილეთ: „არ-რისალეთუ’ს-სელასინიიე“, აბუ მუჰამმედ ალ-მაყდისი, 475, 476.

[2] მუსლიმანების დასუსტება იგულისხმება.

[3] სასარგებლოა შემდეგის ცოდნა: რომელიმე პიროვნება ამგვარი სიტყვების წარმოთქმის შემთხვევაში ხარიჯიტად ვერ იქცევა. პირიქით, ჩამონათვალიდან ზოგიერთი ნაწილი ყოველი მუსლიმანისთვის საფუძველს წარმოადგენს, რომლის მიღებაც სავალდებულოა. მიუხედავად იმისა, რომ ხარიჯიტები გზასაცდენილი არიან, ვერ ვიტყვით იმას, რომ მათ სწორი შეხედულებები არ გააჩნიათ. განსაკუთრებით კი, ამ ნაწილში მოხსენებული შეხედულების „რწმენისა და სახელმწიფოს ერთობა“აღიარება და მხარდაჭერა ყოველი მუსლიმანისთვის აუცილებელია. საპირისპიროს თქმა კი რწმენით მიუღებელია. ყოველივე ამის გააზრება საყურადღებოა, რათა პიროვნება ჭეშმარიტების თქმის დროს (რომელსაც ხარიჯიტებიც ამბობენ) ხარიჯიტად არ შეირაცხოს.

[4] არასასულიერო.

კითხვის გაგრძელება

მე-10 ნაწილი: პირველი პერიოდისა და ახლანდელ მურჯიტებს შორის განსხვავება

აჰლი სუნნეთის უთანხმოება ადრეული პერიოდის მურჯიტებთან მხოლოდ სიტყვით შემოიფარგლებოდა ანუ იმდროინდელი მურჯიტები აჰლი სუნნეთს რწმენის განმარტებისსას, კერძოდ, ამელის იმანის ნაწილად მიჩნევა-არ მიჩნევის საკითხს ედავებოდნენ. მათგან არცერთი არ ცდილობდა, რომ მუშრიქებისა და ტაღუთისთვის „სამოსი“ ეშოვათ. დროის გასვლის შემდეგ კი, ისინი ჩამოყალიბდნენ „ღულატუ’ლ მურჯიე“-ბად, რაზეც ზოგიერთ სალაფებს თაქფირი გამოაქვთ.

დღესდღეობით, ამ მეზჰების რამოდენიმე წევრი აშკარად აცხადებს, რომ მანამ, სანამ პიროვნებას სწორი რწმენა გააჩნია, გარეგანი ქუფრი სიტყვები და მოქმედებები, რელიგიაზე ზურგის შექცევა და ფარძების სრულად მიტოვება იმანს ზიანს ვერ მიაყენებს.[1]

დღეს არსებული მურჯიტები ხარიჯიტად მიიჩნევენ მათ, რომლებიც ალლაჰის მიერ მოვლენილი კანონით არ დამკანონებლებს „ტაღუთს“ უწოდებენ. უფრო მეტიც, ზოგიერთი მათგანი თვლის, რომ მსგავსი პიროვნებების არსებობის შესახებ ინფორმაციის სახელმწიფოზე გადაცემა ფარძია.

ასევე, სხვა ნიშან-თვისება, რაც ახლანდელ მურჯიტებს წინა მურჯიტებისგან განასხვავებს არის ის, რომ ახლანდელი მურჯიტები სალაფების სიტყვებს, რომელიც ხარიჯიტების წინააღმდეგ იყო მიმართული მუსლიმების დასაცავად, იყენებენ იმისათვის, რომ ტაღუთს მხარი დაუჭირონ და გაამართლონ.[2]

კიდევ ერთი განსხვავება არის ის, რომ სალაფების სიტყვებს მუვაჰიდი  მორწმუნეების წინააღმდეგ იყენებენ.

ხოლო, ყველაზე დიდი განსხვავება ახლანდელ და წინა პერიოდში არსებულ მურჯიტებს შორის შემდეგია: პირველი პერიოდის მურჯიტებმა უმმეთის ხარიჯიტების ფითნასგან დასაცავად, ქმედება რწმენისგან გაანცალკევეს. დღევანდელი მურჯიტები კი, მიუხედავად იმისა, რომ ამელს იმანის ნაწილად მიიჩნევენ,[3] ქუფრის გამკეთებელს თაქფირს მაინც არ უკეთებენ. უფრო მეტიც, ამ აზრზე მყოფმა ზოგიერთმა სწავლულმა უფრო შორს შეტოპა და ქააფირებისა და მუშრიქების მხარდამჭერი ფეთვების გამოცემა დაიწყო.[4]

---

[1] „ოცდაათი წერილი“, აბუ მუჰამმედ ალ-მაყდისი, 457.

[2] იგივე ნაწარმოები, 456.

[3] ვგულისხმობთ მათ, რომლებიც საკუთარ თავს სალაფებს უწოდებენ და ამელს იმანის ნაწილად მიიჩნევენ.

[4] „ოცდაათი წერილი“, აბუ მუჰამმედ ალ-მაყდისი, 458.

კითხვის გაგრძელება

მეცხრე ნაწილი: მურჯიზმი

საჰაბეების ნამოქმედარი

აბუ ბაქრმა (რადიალლაჰუ ‘ანჰ) შუამავალზე (სალლალლაჰუ ‘ალეიჰი ვა სალლამ) ცუდი სიტყვების მთქმელი ქალის შესახებ, იბნი აბუ რაბიას შეტყობინება გაუგზავნა: „მაგ ქალის მოკვლა გადაწყვეტილი რომ არ გქონოდა, მაშინ მე მის მოკვლას ეგრევე გიბრძანებდი, რადგან შუამავლებთან დაკავშირებული სასჯელი სხვა ადამიანთან დაკავშირებულ სასჯელს არ ჰგავს. მუსლიმანებიდან ვინც ამას გააკეთებს (ანუ შუამავალს ცუდად მოიხსენიებს) მურთადი გახდება. ხოლო, ისლამურ მიწას თავშეფარებული არამუსლიმი თუ მსგავს დანაშაულს ჩაიდენს, მაშინ ის შეთანხმების დამრღვეველ მებრძოლად ჩაითვლება.“[1]

ერთ დღეს ომარის (რადიალლაჰუ ‘ანჰ) წინაშე შუამავალზე (სალლალლაჰუ ‘ალეიჰი ვა სალლამ) ცუდის მთქმელი მიიყვანეს. ომარმა (რადიალლაჰუ ‘ანჰ) კაცი ეგრევე მოკლა და თქვა: „ეგრევე მოკალით ის, ვინც ალლაჰს და მის შუამავალს შეურაცხყოფს.“[2]

ერთ ქალს შუამავალი (სალლალლაჰუ ‘ალეიჰი ვა სალლამ) გაულანძღავს. ჰალიდ ბინ ვალიდმა ეს ამბავი როგორც კი გაიგო, ქალი მოკლა.[3]

სწავლულების სიტყვები

ისჰაყ ბინ რაჰავაიჰი ამბობს: „მუსლიმანი სწავლულების იჯმაა[4] იმასთან დაკავშირებით, რომ ის, ვინც ალლაჰს, შუამავალს ან ალლაჰის შუამავლებიდან ერთ-ერთს მოკლავს, ალლაჰის მიერ მოვლენილი ყველაფერი რომც იწამოს, მისი ამგვარი ქმედების გამო ქააფირი გახდება.“[5]

იმამ ჰატტაბმა თქვა: „ასეთი ადამიანის მოკვლის შესახებ მუსლიმან სწავლულებს შორის იხთილაფი[6] არ მსმენია.“[7]

იბნი თეიმიია ამბობს: „მოკლედ, ეს საკითხი შემდეგნაირადაა: მლანძღველი პიროვნება მუსლიმანი თუ არის, მისი ამგვარი საქციელის გამო ქუფრში ჩავარდება, რის გამოც იხთილაფის გარეშე სიკვდილით დაისჯება. ეს შეხედულება ოთხი იმამისა და სხვა სწავლულების შეხედულებაა.“[8]

„ალლაჰისა და მისი შუამავლის გალანძღვა როგორც გარეგნულად, ასევე შიგნეულად ქუფრია. მლანძღველი პიროვნების მიერ ამ საკითხის ჰარამობის-ჰალალობის ცნობა ან ამ საკითხის მიმართ უცოდინრობა ჰუქმს არ შეცვლის. ეს შეხედულება აჰლი სუნნეთის სწავლულებისაა, რომლებიც ამბობენ, რომ რწმენა იმანისა და ქმედებებისგან შედგება.“[9]

„მლანძღველი პიროვნება მუსლიმანი თუ არის, მაშინ მისი მოკვლა ულემას[10] მიხედვით ვააჯიბია. ამგვარი პიროვნება ლანძღვის გამო ქააფირი და მურთადი გახდება, რის გამოც ჩვეულებრივ ქააფირებზე უფრო ცუდ მდგომარეობაში აღმოჩნდება...“[11]

ქაშმირი ამბობს: „სწავლულების საერთო აზრია იმასთან დაკავშირებით, რომ შუამავლის (სალლალლაჰუ ‘ალეიჰი ვა სალლამ) გამლანძღველი სიკვდილით დაისჯება.“[12]

მუჰამმედ იბნი საჰნუნმა თქვა: „სწავლულების იჯმაა იმასთან დაკავშირებით, რომ ის, ვინც შუამავალს შეურაცხყოფს ქააფირი გახდება. ასევე, ქააფირი გახდება ის, ვინც ამგვარი პიროვნების ქააფირობაში ეჭვს შეიტანს.“[13]

ყადი იაზმა თქვა: „მუსლიმანი ალლაჰს თუ შეურაცხყოფს ქააფირი გახდება და მისი სისხლი ჰალალად გადაიქცევა. ამ თემასთან დაკავშირებით იხთილაფი არ არის.“[14]

„ის, ვინც მქადაგებლური მისიის საკითხებში შუამავალს შეგნებულად ცილს დასწამებს, მის ჭეშმარიტებაში ეჭვს შეიტანს, მას შეურაცხყოფს ან თუ იტყვის, რომ მას მოპატიჟება არ გაუკეთებია, მას ან სხვა რომელიმე შუამავალს თუ დასცინებს, შეიძულებს, შეაწუხებს, მათგან რომელიმეს მოკლავს ან მათ წინააღმდეგ გაილაშქრებს, მაშინ ის იჯმათი ქააფირია.“[15]

აბდუ’ლ მუნ’იმ მუსტაფამ თქვა: „რელიგიის შეურაცხმყოფი პიროვნება ქუფრის ლიდერად ითვლება. ასეთ პიროვნებას საკუთარი თავი მორწმუნედ რომც მიაჩნდეს, გარეგნულად და შიგნეულად ქააფირია. მისი ქუფრი შეურაცხყოფისა და რელიგიის დაცინვითაა გამოწვეული. ამის გაკეთების დროს თუგინდ გულით უარყოს ან მისგან შორს იყოს, მნიშვნელობა არ აქვს.“[16]

აიათის, ჰადისისა და სწავლულების გადმოცემების გათვალისწინებით ვხედავთ იმას, რომ ალლაჰისა და მისი შუამავლის ან რელიგიის კუთვნილი საკითხების შეურაცხმყოფი ან მათი დამცინავი, ამგვარი ქმედების საფუძველზე ქააფირი გახდება. მის განზრახვას არავითარი მნიშვნელობა არ აქვს. განზრახვას ყურადღება მიექცევა მაშინ, როდესაც საკითხი ბუნდოვანი და გაუგებარი იქნება. აქედან გამომდინარე, რელიგიის მლანძღველნი მათი ქმედების გამო რწმენიდან გადიან და მურთადები[17] ხდებიან. მათ შესახებ მურთადის ჰუქმი შესრულდება და შესაბამის სასჯელს მიიღებენ.

ნასირუდდინ ალ-ალბანიმ, იმის გამო, რომ იმანისა ქუფრის საკითხებში ჯაჰმიტების აყიდის ქვეშ მოექცა, ალლაჰის, მისი შუამავლის და რელიგიის წმინდა ნაწილების შეურაცხმყოფი  პიროვნება ქააფირად იმ შემთხვევაში გამოაცხადა თუ ის შესრულებულ ქმედებას ჰალალად მიიჩნევდა. ალბანის მიხედვით, ცუდი ზნეობის ადამიანმა ალლაჰი რომ გალანძღოს ქააფირი არ გახდება. მისი აზრით, ამგვარი პიროვნება ისევ მორწმუნეა და სამოთხეში შესვლას იმსახურებს.

ალბანის ამგვარი პოზიციის წყარო არის ის, რომ ქუფრს მხოლოდ გულის ქმედებად მიიჩნევს. მისი აზრით ქუფრი მხოლოდ გულით სრულდება, ხოლო გარეგნულად შესრულებული ქუფრი ადამიანს რწმენიდან არ გაიყვანს მანამ, სანამ შესრულებულ ქმედებას გულით არ იწამებს. ყოველივე ამის გამო, ალბანი პიროვნებებს თავიანთი შესრულებული ქუფრის გამო თაქფირს არ უკეთებს და მათ ქააფირობას მხოლოდ და მხოლოდ გულით უარყოფას უკავშირებს.

ამგვარი შეხედულება მხოლოდ და მხოლოდ ალბანის შეხედულება არ არის. დღესდღეობით მის გზაზე მდგომნი და სიტყვაზე „სალაფები“ იგივე შეხედულებას იზიარებენ. უფრო მეტიც, ნაწარმოების, რომლის სახელწოდებაა „იჰქაამუ’თ-თაყრიირ ფი მესააილი’თ-თაქფირ“ ავტორმა პიროვნების ქააფირობისთვის რელიგიის ცხადი ბრძანებების უარყოფა მიიჩნია და პიროვნებაზე თაქფირის გამოტანისთვის ათი პირობა დაასახელა. საინტერესოა ის ფაქტი, რომ პიროვნებაში ეს ათი პირობა რომც შესრულდეს, მწერლის აზრით ყველაზე მისაღები პოზიცია ის არის, რომ ამ პიროვნებაზე თაქფირის გამოტანისგან თავი უნდა შევიკავოთ![18]

ამგვარი მცდარი შეხედულება ისლამურ სამყაროს ობობის ქსელის მსგავსად მოედო, რის გამოც ამ ქსელში მოქცეული ადამიანი ქსელს თავს ადვილად ვერ აღწევს. ასეთი ადამიანების სწორ გზაზე დაყენებისთვის ალლაჰს ვედრებას აღვუვლენთ.

ამ თავის ბოლოს ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი საკითხი კიდევ არის: სწავლულების ერთიანი გადაწყვეტილებით ქააფირია ის პიროვნება, რომელიც ალლაჰს და მის შუამავალს შეურაცხყოფს. ისინი, ვინც საკუთარ თავებს აჰლი სუნნეთად მოიხსენიებენ ეს იჯმა (ერთიანი შეხედულება) უნდა გაითვალისწინონ. მიუხედავად ამისა, ისინი ნებით ან უნებლიედ ისევ თავიანთ მცდარ შეხედულებაზე რჩებიან. უზენაესმა ალლაჰმა აჰლი სუნნეთის ჭეშმარიტ გზას არ აგვაცილოს.

---

[1] ას-სარიმუ’ლ მასუულ ალა შაატიმი’რ-რასუულ, გვ: 423.

[2] ას-სარიმუ’ლ მასუულ ალა შაატიმი’რ-რასუულ, გვ: 423.

[3] ას-სარიმუ’ლ მასუულ ალა შაატიმი’რ-რასუულ, გვ: 209; ასევე, ბეიჰაყი, „ას-სუნენუ’ლ-ქუბრა“, 16641;

[4] საერთო შეხედულება.

[5] აბდუ’ლ მუნ’იმ, „თენბიჰუ’ლ ღაფილინ ილა ჰუქმი შატიმილლაჰი ვა’დ-დინ“, გვ: 13;

[6] სხვადასხვა შეხედულება.

[7] აბდუ’ლ მუნ’იმ, „თენბიჰუ’ლ ღაფილინ ილა ჰუქმი შატიმილლაჰი ვა’დ-დინ“, გვ: 13;

[8] ას-სარიმუ’ლ მასუულ ალა შაატიმი’რ-რასუულ, გვ: 10.

[9] ას-სარიმუ’ლ მასუულ ალა შაატიმი’რ-რასუულ, გვ: 1/513.

[10] სწავლულები.

[11] ას-სარიმუ’ლ მასუულ ალა შაატიმი’რ-რასუულ, გვ: 1/547.

[12] ენვერშაჰ, ალ-ქაშმირი, „იქფაარუ’ლ-მულჰიდინ“, გვ: 64. „თენბიჰუ’ლ ღაფილინ ილა ჰუქმი შატიმილლაჰი ვა’დ-დინ“, გვ: 14;

[13] თენბიჰ’ულ ღაფილინ ილა ჰუქმი შატიმილლაჰი ვა’დ-დინ, გვ: 14.

[14] აშ-შიფა ბი ტა’რიფი ჰუქუქი’ლ-მუსტაფა, გვ: 832.

[15] აშ-შიფა ბი ტა’რიფი ჰუქუქი’ლ-მუსტაფა, გვ: 849.

[16] თენბიჰ’ულ ღაფილინ ილა ჰუქმი შატიმილლაჰი ვა’დ-დინ, გვ: 19.

[17] თავდაპირველად მუსლიმანები თუ იქნებიან.

[18] „დავააბითუ თაფირი’ლ-მუაიიენ“, გვ: 9.

კითხვის გაგრძელება