7.2 ‘ილმის (ცოდნის) განმარტება და მნიშვნელობა

 უეჭველად, რაღაცის ცოდნა მხოლოდ და მხოლოდ ‘ილმითაა შესაძლებელი. ტერმინოლოგიაში „’ილიმ“ რაღაცის ცოდნას ნიშნავს. ხოლო, ისლამურ ლიტერატურაში „რაღაცის იმგვარად შეცნობა, როგორიც ის არის.“

‘ილმის (ცოდნის) ანტონიმი[1] კი, ჯააჰილობაა[2]. რაღაცის საერთოდ არ შეცნობა „მარტივი უცოდინრობაა“. ხოლო, რაღაცის სხვაგვარად შეცნობა კი, „რთული უცოდინრობაა.“

ყურანსა და სუნნეთში ‘ილმი შექებულია. ხოლო, უცოდინრობა კი, გაკიცხულია. სიტყვა და საქმე მხოლოდ და მხოლოდ ‘ილმის შედეგია, რის გამოც ჯერ ‘ილმია, შემდეგ კი, სიტყვა და საქმე. აბდულლაჰ ბინ მუბარექმა (ალლაჰმა შეიწყალოს იგი) თქვა: „დასაშვები არ არის, რომ მუსლიმმა უცოდინრობით რაიმე საქმე წამოიწყოს. გარკვევის გარეშე მისი შესრულება სწორი არ იქნება.“[3] ‘ილმის (ცოდნს) მნიშვნელობისა და ღირებულების შესახებ არაერთი აიათი და ჰადისია. მათ შორის ზოგიერთი შემდეგია:

„35/28... ჭეშმარიტად, ალლაჰისა მის მსახურთაგან მხოლოდ მცოდნეებს ეშინიათ.“

„29/43. ეს იგავები მოგვაქვს ხალხისათვის და ვერავინ გაიაზრებს მათ, მცოდნეთა გარდა.“

„39/9...უთხარი: „განა თანასწორნი არიან ისინი, ვინც იციან და ისინი, ვინც არ იციან?!...“

ანას ბინ მალიქის გადმოცემის მიხედვით, ალლაჰის შუამავალმა (ალლაჰის მშვიდობა და სალამი მას) ბრძანა: „’ილმის (ცოდნის) მიღება ყოველი (კაცისა თუ ქალი) მუსლიმისთვის ფარძია.“[4]

მუავიესგან (ალლაჰმა შეიწყალოს იგი) გადმოცემულია, რომ ალლაჰის შუამავალმა (ალლაჰის მშვიდობა და სალამი მას) ბრძანა: „ალლაჰი ვისთვისაც კარგს ისურვებს, მას რელიგიაში გამგებიანს გახდის.“[5]

აბუ უმამა ალ-ბაჰილის (ალლაჰმა შეიწყალოს იგი) გადმოცემის მიხედვით, ალლაჰის შუამავალმა (ალლაჰის მშვიდობა და სალამი მას) ბრძანა: „’ალიმის (მცოდნის, სწავლულის) უპირატესობა ღვთისმოსავის მიმართ იგივეა, რაც ჩემი უპირატესობა თქვენგან ყველაზე დაბალ საფეხურზე მყოფისა.“[6]

აბუ ჰურეირას (ალლაჰმა შეიწყალოს იგი) გადმოცემის მიხედვით, ალლაჰის შუამავალმა (ალლაჰის მშვიდობა და სალამი მას) ბრძანა: „ალლაჰი სამოთხისკენ მიმავალ გზას გაუმარტივებს მას, ვინც ცოდნის მიღების მიზნით გზას დაადგება.“[7]

‘ილმის ღირებულების შესახებ სალაფებისგან არაერთი გადმოცემაა. მათ შორისაა:

მორწმუნეთა ამირმა, ომარ  ბინ ჰატტაბმა (ალლაჰი იყოს მისით კმაყოფილი) თქვა: „უეჭველად, ღამეების ნამაზის შესრულებითა და დღეების მარხვაში გამტარებლის სიკვდილი უფრო უმნიშვნელოა, ვიდრე ალლაჰის მიერ დაწესებული ჰალალისა და ჰარამის კარგად მცოდნის (‘ალიმის, სწავლულის) სიკვდილი.“[8]

მორწმუნეთა ამირმა, ალიმ (ალლაჰი იყოს მისით კმაყოფილი) თქვა: „’ილმის ღირებულას გვიჩვენებს ის ფაქტი, როდესაც ადამიანმა სრულად არ იცის, თუმცა თავი მცოდნეთ მიაჩნია და როდესაც მის ცოდნას ახსენებენ, ამის გაგონებაზე სიხარულის განცდა აქვს. ხოლო, ის ფაქტი, რომ უცოდინრობა ცუდია, საკმარისია გავიგოთ, მაშინ, როდესაც უცოდინარი საკუთარ თავს უცოდინრად არ თვლის.“[9]

ასევე, მან თქვა: „’ილმი (ცოდნა) ქონებაზე ღირებულია, რადგან ცოდნა შენ დაგიცავს. ხოლო, ქონება კი, შენ უნდა დაიცვა. ქონება გაზიარებით მცირდება. ხოლო, ცოდნა გაზიარებით ვრცელდება.“[10]

აბუ ჰურეირამ და აბუ ზერმა (ალლაჰმა შეიწყალოს ისინი) თქვეს: „ჩვენთვის უფრო საყვარელია, რომ მუსლიმმა ცოდნის რაღაც ნაწილი მიიღოს, ვიდრე ნაფილე[11] ათასი მუხლი ნამაზი შეასრულოს...“[12]

მუაზმა (ალლაჰმა შეიწყალოს იგი) თქვა: „ცოდნა მიიღე, რადგან მისი მიღება შენთვის სიქველეა. მისი მოძიება ღვთისმსახურებაა. მისით დისკუსია თესბიჰია. გამოკვლევა ჯიჰადია. უცოდინარზე სწავლება სადაყაა. მისი გავრცელება კი, ალლაჰთან დაახლოებაა.“[13]

იმამ შაფი’იმ (ალლაჰმა შეიწყალოს იგი) თქვა: „ცოდნის მიღება ნაფილე ნამაზის შესრულებაზე ღირებულია.“[14]

ასევე, მან თქვა: „სიკეთე არ არის მასში, ვისაც ცოდნა არ უყვარს. ასეთები არ გაიცნოთ და მათთან არ იმეგობროთ, რადგან ‘ილმი (ცოდნა) გულების სიცოცხლე და შორსმჭვრეტელობის ლამპაა.“[15]

ვფიქრობ საკმარისია ‘ილმის (ცოდნის) ღირებულების შესახებ გადმოცემები ყურანიდან, სუნნეთიდან და სალაფებისგან.

---

[1] საპირისპირო

[2] უცოდინრობა

[3] იბნ აბდულბერ, ჯაამიუ ბეიაანი’ლ-ილმ ვა ფადლიჰი: 1/56

[4] ჰასენი. იბნ მაჯე 224; თაბერანი 9;

[5] სახიხი. ბუხარი 71; მუსლიმ 1037;

[6] სახიხი. თირმიზი 2685; თაბერანი, ალ-ქებირ: 7911;

[7] სახიხი. მუსლიმ 2699; თირმიზი 2646;

[8] იბნ აბდულბერ, ჯაამიუ ბეიაანი’ლ-ილმ ვა ფადლიჰი: 1/127;

[9] მუნაავიი, ფეიდუ’ლ-ყადირ: 1/52;

[10] მუნაავიი, ფეიდუ’ლ-ყადირ: 7/337;

[11] ნებაყოფლობითი

[12] იბნ აბდულბერ, ჯაამიუ ბეიაანი’ლ-ილმ ვა ფადლიჰი: 1/121;

[13] შირბინი, მუღნი’ლ-მუჰთაჩ: 1/31;

[14] იბნ აბდულბერ, ჯაამიუ ბეიაანი’ლ-ილმ ვა ფადლიჰი: 1/123;

[15] შირბინი, მუღნი’ლ-მუჰთაჩ: 1/31;

კითხვის გაგრძელება

7.1 სიტყვის „იცოდეთ“-ით დაწყების მიზეზი

 იცოდე, რომ ისლამის მომშლელები ათია.

როგორც ვხედავთ, შეიხი „ბისმილლაჰ“-ის შემდეგ, თავის ნაწარმოებს იწყებს სიტყვებით „იცოდეთ, რომ!“. დაწყების ეს ფორმა ყურანშიცაა გამოყენებული. ალლაჰი ბრძანებს:

„47/19. და იცოდე, რომ, ჭეშმარიტად, არ არსებობს ღვთაება, გარდა ალლაჰისა…”

“57/20. იცოდეთ, რომ ამქვეყნიური ცხოვრება თამაშია, გართობაა, სამშვენისი და მკრეხელობაა თქვენს შორის. და ასევე აუარებელი ქონებისა და შვილების ყოლა...”

ბრძანების ეს ფორმა გამოიყენება მაშინ, როდესაც საჭიროა ყურადღება გავამახვილოთ იმ საკითხზე რაც, მის შემდეგაა. ამ სიტყვების შემდეგ არსებული რამის ცოდნა რელიგიურად სავალდებულოა. შეიხმაც ისლამიდან გამსვლელი რამეების ახნსა-განმარტება ამ სიტყვებით დაიწყო. ვინაიდან, ამით ხაზი გაუსვა მათ მნიშვნელობასა და ღირებულებას. ამგვარად, მან განაცხადა, რომ სავალდებულოა იმ ქმედებების შესწავლა, რომელთა შესრულებითაც ადამიანის რწმენა უქმდება და სამუდამო ჯოჯოხეთის მკვიდრი ხდება. ალლაჰი ყურანში ბრძანებს:

„8/42...ეს იმიტომ, რომ ალლაჰს აღესრულებინა მისი ნება, რათა ვინც დაიღუპა, დაღუპულიყო გარკვეულობის (არგუმენტის) შემდეგ. და ცოცხალი დარჩენილიყო ის, ვინც ცოცხალი დარჩა, სრული გარკვეულობით (არგუმენტით). ალლაჰი ყოვლისგამგონე, ყოვლისმცოდნეა.“

კითხვის გაგრძელება

7. ბისმილლაჰ-ის მნიშვნელობა და მისით დაწყების საჭიროება

 ბისმილლაჰ-ი ნიშნავს „ალლაჰით/ალლაჰთან ერთად“. იმამ ქურთუბიმ (ალლაჰმა შეიწყალოს იგი) თქვა: „ბისმილლაჰ-ის მნიშვნელობა არის - „ალლაჰით/ალლაჰთან ერთად“...“ ზოგიერთმა სწავლულმა კი, თქვა: „ბისმილლაჰ ნიშნავს: ‘ალლაჰის დახმარებითა და ბარაქით ვიწყებ.’ ალლაჰმა მსახურებს ასწავლა, რომ ყურანის კითხვისა და სხვა მსგავსი საქმეების დროს ეს სიტყვა წარმოეთქვათ. ანუ, რომელიმე საქმის დასაწყისი უზენაესი ალლაჰის სახელი უნდა იყოს.“[1]

შეიხმა თავისი ნაწარმოებიც „მოწყალე და მწყალობელი ალლაჰის სახელით“ დაიწყო. ამგვარად, მან ალლაჰისგან დახმარება და წარმატება ისურვა. ალლაჰის წიგნსა და შუამავლის სუნნეთს მიმართა. როგორც ცნობილია, ალლაჰმა მოვლენილ პირველ აიათებში ბრძანა:

„96/1. იკითხე, შენი ღმერთის სახელით, რომელმაც გააჩინა!”

შუამავალიც წერილების წერას ბისმილლაჰ-ით იწყებდა. აბუ ჰურაირას გადმოცემული ჰადისის მიხედვით, შუამავალმა (სალლალლაჰუ ‘ალეიჰი ვა სალლამ) ბრძანა: „ყოველი საქმე, რომელიც არ იწყება მოწყალე და მწყალობელი ალლაჰის სახელით, ჩამოშლილია.“[2]

როგორც გავიგეთ, ყურანი და სუნნეთი მოითხოვს, რომ მუშრიქების საპირისპიროდ, ყოველი საქმე მოწყალე და მწყალობელი ალლაჰის სახელით დავიწყოთ. მექქელი მუშრიქები ყოველ საქმეს ლატის, უზზასა და ჰუბალის სახელით იწყებდნენ და მათგან დახმარებასა და წარმატებას მოელოდნენ. ჩვენი დროის მუშრიქები კი საქმეს, წინაპრების, ლიდერებისა და შეიხების სახელით, ასევე, დემოკრატიითა და მსგავსი სისტემების ხსენებით იწყებენ და მათით დასაწყებად ძალისხმევას იჩენენ.

ბისმილლაჰ-ის ანალიზი

სიტყვა „ბისმილლაჰ“-ის პირველი ასო „ბა“ ნიშნავს დახმარების თხოვნას, ერთად ყოფნასა და სიახლოვეს. სიტყვა „ისმ“-ი კი, ნაწარმოებია სიტყვა „ას-სუმუვ“-ისგან, რომელიც უზენაესს და უმაღლესს ნიშნავს.

იბნ ყაიიმმა თქვა: „ყოველი საქმე ალლაჰის ხსენებით უნდა იქნას დაწყებული...“

სიტყვა „ალლაჰ“ არის სახელი, რომელსაც ეკუთვნის რუბუბიეთი და ულუჰიეთი. იგი არაფრისგან არ არის ნაწარმოები. ალლაჰის სახელი კი უსაზღვროა. უსაზღვროს კი, არავითარი ფუძე არ აქვს. ამ წოდებამდეც იგი არსებობდა. ყველა დანარჩენი სახელი მის შემდეგაა და იწოდებიან, როგორც ალლაჰის სახელ-თვისებები. იბნ აბბასი (ალლაჰმა შეიწყალოს იგი) ალლაჰის სახელის ღირებულების განმარტებისას ამბობს: „ალლაჰი ნიშნავს ყველა ქმნილების მიერ აღიარებულ ღვთაებას, რომელსაც ემსახურებიან და ასევე, ყოველი ქმნილებისადმი ულუჰიეთისა და რუბუბიეთის მფლობელს.“[3]

სიტყვა „ალლაჰს“ არ გააჩნია მსგავსი. იქიდან გამომდინარე, რომ ეს სახელი ერთადერთი ბატონ-პატრონისა და ღვთაების სახელია, მის გარდა სხვაზე წოდება არ შეიძლება. ალლაჰი ყურანში ბრძანებს:

„19/65. იგი ღმერთია ცათა და ქვეყნის და რაც მათ შორისაა. მაშ, თაყვანი ეცი მას და იყავი მომთმენი მის თაყვანისცემაში! განა იცი ვინმე მისი თანამოსახელე?“

„რაჰმანი“ კი, მხოლოდ ალლაჰის კუთვნილი სახელია და მის გარდა სხვაზე წოდება არ შეიძლება. ასევე, ეს სიტყვა ნიშნავს „ერთადერთი წყალობის მომცემსა და უსაზღვროდ შემწყნარებელს“. ამის გამოა, რომ სიტყვა „რაჰმანი“, სიტყვა „რაჰიმ“-ამდეა გადმოცემული. იმამ ქურთუბი ამბობს: „სწავლულები ერთხმად ამბობენ, რომ სახელი „არ-რაჰმან“-ი ალლაჰის კუთვნილი სახელია და მის გარდა სხვაზე წოდება არ შეიძლება.“[4]

„არ-რაჰიმ“ - უსაზღვროდ მწყალობელს ნიშნავს. ეს სახელი ყურანში ძირითადად გამოიყენება სიტყვა „ღაფურ“-ის ერთად, რაც ნიშნავს ძალიან მპატიებელს. ალლაჰი ბრძანებს:

„2/160... მე ვარ მიმტევებელი, მწყალობელი!“

„12/98... უეჭველად, იგი შემნდობია, მწყალობელია.““

სიტყვა რაჰიმ-ი გამოიყენება, როგორც ალლაჰისთვის ასევე სხვისთვის. ვინაიდან, ალლაჰმა მის მიერ გამოგზავნილი შუამავალი, მუჰჰამედი შეაქო და „რაჰიმ“-ით მოიხსენია:

„9/128. ვფიცავ, თქვენთან მოვიდა შუამავალი თქვენივე წიაღიდან. მძიმეა მისთვის, რომ თქვენ განსაცდელში ხართ. გული შესტკივა თქვენზე. მიმტევებელი და მწყალობელია მორწმუნეებისადმი!“

„არ-რაჰმან“ და „არ-რაჰიმ“ სიტყვები ერთდროულად, როდესაც გამოიყენება, „არ-რაჰმან“-ში სამყაროში ყველაფრის მომცველი იგულისხმება. „არ-რაჰიმ“-ი კი, იმქვეყნად მხოლოდ და მხოლოდ მორწმუნეების მიმართ გამოიყენება. იმამ ქურთუბიმ (ალლაჰმა შეიწყალოს იგი) თქვა: „არ-რაჰმანი კონკრეტულია, როგორც სახელი და ზოგადია, როგორც ქმედება. ხოლო, არ-რაჰიმი ზოგადია, როგორც სახელი და კონკრეტული, როგორც ქმედება. ეს სწავლულთა შეხედულებაა.“[5]

ალლაჰი ყურანში ბრძანებს:

„33/43... და სწორედ იგია მწყალობელი მორწმუნეთა!“

ბისმილლაჰ-ი ყურანის ერთ-ერთი აიათია?

უმმეთის სწავლულებმა ერთხმად განაცხადეს, რომ „ბისმილლაჰ“ სურა ნამლ-ის ერთ-ერთი აიათია, ხოლო სურა თავბა-ს არა. ვინაიდან, სურა თავბა და სურა ენფალ-ი განხილულია, როგორც ერთი სურა.

სურა ნამლ-ის 30-ე აიათში გადმოცემულია:

„27/30. უეჭველად, ეს (შეტყობინება) სულეიმანისგანაა და მასში ნათქვამია: „სახელითა ალლაჰისა, მოწყალისა, მწყალობელისა!“

აზრთა სხვადასხვაობაა იმასთან დაკავშირებით, „ბისმილლაჰ“ -ი რომელიმე სურა-ს დამწყები აიათია, თუ უბრალოდ სურეების ერთმანეთისგან გამყოფი.

პირველი შეხედულების მიხედვით, „ბისმილლაჰ“-ი არც სურა ფათიჰას და არც სხვა სურეების საწყისი და ყურანის აიათი არ არის. ეს შეხედულება მალიქ ბინ ანასისა და ჰანეფისტებისაა.

მეორე შეხედულების მიხედვით, „ბისმილლაჰ“ -ი როგორც სურა ფათიჰას, ასევე მთლიანი ყურანის შემადგენელი ერთ-ერთი აიათია. ამ შეხედულებას იზიარებენ: ალი ბინ აბუ ტალიბ, იბნ აბბას, იბნ ომარ, იბნ ზუბაირი და აბუ ჰურაირა (ალლაჰმა შეიწყალოს ისინი), ათა, თავუს, საიდ ბინ ჯუბაირ, მაქჰულ, ზუჰრი, აბდულლაჰ ბინ მუბარექ, შაფი’ი, ისჰაყ ბინ რაჰავეიჰ, აბუ უბეიდ ყასიმ ბინ სალლამ.

მესამე შეხედულების მიხედვით, „ბისმილლაჰ“-ი ყურანის ერთი აიათია. ხოლო, სურა ფათიჰაში აიათი არ არის. სურეების ერთმანეთისგან გამოყოფის მიზნითაა. ეს შეხედულება ეკუთვნის აბუ ჰანიფას, იბნ მუბარექს, აჰმედ ბინ ჰანბელსა და სხვებს.“[6]

---

[1] ქურთუბი, ალ-ჯამიუ ლი აჰქამი’ლ-ყურ’ან: 1/106.

[2] ჰასენი, ას-სუიუტი: ჯამიუ’ს-სა’ირ: 6284; ჰადისზე რაც უნდა ითქვას, ის ჰასენია. იხ. სხვა წყაროები: ალ-აინი, უმდეთუ’ლ-ყარი: 1/11; ალ-აზიმაბადი ავნუ’ლ-მაბუდ: 13/127; შევქანი, ნეილუ’ლ-ავთარ, 1/17;

[3] სულეიმან ბინ აბდულლაჰ, თეისიირუ’ლ-აზიზი’ლ-ჰამიდ: 9

[4] ქურთუბი, ალ-ჯამიუ ლი აჰქამი’ლ-ყურ’ან: 1/106’

[5] ქურთუბი, ალ-ჯამიუ ლი აჰქამი’ლ-ყურ’ან: 1/105;

[6] იბნ ქესირ, თეფსირუ’ლ-ყურ’ანი’ლ-აზიმ, 1/116-117; ქურთუბი, ალ-ჯამიუ ლი აჰქამი’ლ-ყურ’ან: 1/93;

კითხვის გაგრძელება