ეს ნაწილი ორ საკითხს მოიცავს:
1.
ზომიერება მოპირდაპირე მხარის
მიმართ რისალეთ ჰუჯჯათის შესრულებაში
2.
ზომიერება ცოდნის მიღების შესაძლებლობაში
(ალ-თემექქუნ)
ზომიერება მოპირდაპირე მხარის მიმართ რისალეთ ჰუჯჯათის შესრულებაში
ჰუჯჯათის შემსრულებლის და მოპირდაპირე მხარის ვალდებულებები
ერთმანეთისგან განსხვავდება. ჰუჯჯათის შემსრულებლის ნიშან-თვისებებისა და მისთვის ვაჯიბი
(სავალდებულო) საქმეების შესახებ წინა ნაწილში ვისაუბრეთ. რაც შეეხება მოპირდება მხარეს,
ვისთანაც ჰუჯჯათი აღწევს: მსგავსი პიროვნებისთვის საპატიო მდგომარეობა აღარ იარსებებს
და ასევე, მის მიმართ ჰუჯჯათი შესრულებულად ჩაითვლება თუ მას ჰუჯჯათის მიღების შესაძლებლობა
ექნება. არ არის საჭირო (აუცილებელი), რომ ჰუჯჯათი მასთან სრული მნიშვნელობით (ფიზიკურად)
მივიდეს.
„16/43... თუ თქვენ არ იცით, მაშ, ჰკითხეთ მცოდნეებს.“
ასევე, შუამავლის შემდეგი სიტყვა: „ცოდნის მიღება ყოველი
მუსლიმანისთვის ფარძია.“
ცოდნის მიღების შესაძლებლობის არსებობის თვალსაზრისით, საჭიროა
ორი საკითხის დაკონკრეტება: 1. ცოდნის მიღების შესაძლებლობის პირობები და 2. ცოდნის
მიღების შესაძლებლობის მქონე პირისთვის დასაშვები/ნებადართული მდგომარეობები.
ა) ცოდნის
მიღების შესაძლებლობის პირობები
ორი პირობა არსებობს:
1-
პასუხისმგებელი პირის[1]
თვალსაზრისით: ცოდნის მიღება-გაგებისთვის დაბრკოლება არ უნდა არსებობდეს. მაგალითად: ცოდნის გაგება-გააზრებისთვის პიროვნებას სმენა
და გონებრიობა უნდა გააჩნდეს. ასევე, არსებულ ადგილას ან ქვეყანაში ცოდნასთან მიღწევა
მისთვის შეუძლებელი არ უნდა იყოს. ამ შემთხვევაში პირობა (სმენისა და გონება) თუ გაუქმდება
ან პიროვნებას ცოდნასთან მიღწევა ფიზიკურად თუ არ შეეძლება, მაშინ ეს ნიშნავს იმას,
რომ ამ ადამიანს ცოდნის მიღებისთვის საკმარისი შესაძლებლობა არ გააჩნია.
2-
რისალეთ ჰუჯჯათის (შარიათული
ცოდნის) კუთხით: ცოდნის მიღების შესაძლებლობის არსებობა პირობაა, რაც გულისხმობს
იმას, რომ პასუხისმგებელ პირს ცოდნასთან მიღწევა და მისი მოპოვება შეუძლია. ამ პირობის
შესრულების შემდეგ, პასუხისმგებელი პირისთვის სხვადასხვა მდგომარეობები წარმოიშობა,
რის შესახებაც ვისაუბრებთ.
პასუხისმგებელი
პირისთვის ცოდნის მიღების შესაძლებლობის ქონის პირობა (ანუ მას ცოდნის მიღების შესაძლებლობა
თუ არ გააჩნია) თუ არ შესრულდება, მაშინ ეს ნიშნავს იმას, რომ ამ ადამიანთან დედამიწაზე
რისალეთ ჰუჯჯათს არ მიუღწევია და როგორც წინა თავებში ვახსენეთ, ყიამეთის (აღდგომის)
დღეს არასათში[2] გაივლის
გამოცდას. თუმცა, შესაძლებელია ისიც, რომ პიროვნებისთვის რამოდენიმე ხანი ცოდნის მიღების
შესაძლებლობა არ არსებობდეს, თუმცა დროის გასვლის შემდეგ შესაძლებლობები შეიცვალოს
და მისთვის ეს პირობა შესრულებულად ჩაითვალოს.
ბ) მდგომარეობები პიროვნებისთვის, ვისაც
ცოდნის მიღების შესაძლებლობა გააჩნია
მაშინ,
როდესაც პიროვნებას ცოდნის მიღების შესაძლებლობა გააჩნია, მისთვის ვააჯიბი (სავალდებულო)
ცოდნის სრულიად მიღება/არ მიღების კუთხით სხვადასხვა მდგომარეობები იჩენს თავს. ამ
საკითხში ზომიერების განმსაზღვრელი აიათი შემდეგია: „2/286. ალლაჰი არ აკისრებს არც ერთ სულს იმაზე
მეტს, რაც მას ძალუძს…” რაც შეეხება მდგომარეობებს:
1.
ვააჯიბი (სავალდებულო) ცოდნის
მისაღებად ძალისხმევის გამოჩენა და მისი (ცოდნის) მოპოვება
პიროვნება
საკუთარ ქვეყანაში თუ ვერ იპოვის ისეთს, ვისაც ფეთვის გაცემა შეუძლია, მაშინ საჭიროა,
რომ იმოგზაუროს იქ, სადაც ამის შესაძლებლობა არსებობს. როგორც წინა თავებში ვთქვით,
თუ მოიძებნება ისეთი ვინმე, ვინც მას ჰუჯჯათს გაუკეთებს, მაშინ მას ვააჯიბი (ვალდებულება)
შესრულებულად ჩაეთვლება და ამგვარად ჭეშმატირებას იპოვის.
2.
ვააჯიბი (სავალდებულო) ცოდნის
მისაღებად ძალისხმევის არ გამოჩენა
ეს
არის ადამიანი, რომელმაც მასზე დაკისრებული მოვალეობა არ შეასრულა და ჭეშმარიტებას
ზურგი შეაქცია. ამ ფორმის უცოდინრობის გამო მას საპატიო მდგომარეობა არ გააჩნია. ამგვარი
პიროვნება ამქვეყანაზეც და ახირეთშიც (იმქვეყნადაც) ცოდვილია. ამ კატეგორიის ხალხზე
იბნუ’ლ-ყაიიმი (რაჰიმაჰულლაჰ) ამბობს: „ალლაჰის ბრძანებებისა და აკრძალვების შესწავლის
შესაძლებლობის მქონე პიროვნება, რომელიც ამ შესაძლებლობას არ გამოიყენებს და არ შეისწავლის,
მაშინ მის მიმართ ჰუჯჯათი შესრულებულად ითვლება.“[3][4]
3.
ცოდნის მიღებისთვის ძალისხმევის
გამოჩენა და მხოლოდ ნაწილის მიღება
როგორც
წინა თავებში ვთქვით, პიროვნებასთან არასანდო ან საეჭვო ამბავი თუ მიაღწევს, მაშინ
მისი გამოკვლევა საჭიროა. გამოკვლევის შემდეგ სხვადასხვა შეხედულებებს თუ გადააწყდება,
მაშინ მისთვის ვააჯიბია, რომ საკითხი უფრო სანდო და მცოდნესთან მოიკითხოს და არჩევანი
გააკეთოს. თუ ცოდნის მიღებისთვის არსებული
შესაძლებლობები გამოიყენა, თუმცა ვერ იპოვა ისეთი ვინმე, ვინც მას ჰუჯჯათს გაუკეთებდა,
მაშინ ამ პიროვნებისთვის ორ მდგომარეობას აქვს ადგილი:
ა) პიროვნება ძალისხმევას გამოიჩენს,
თუმცა ვერავის იპოვის გარდა იმისა, ვინც მცდარ გზაზე მიუთითებს
იბნ
ჰაზმი ამის შესახებ ამბობს: „რომელიმე ადამიანთან თუ მიაღწევს ამბავი, რომელიც არ არის
შუამავლისგან, მაშინ ასეთ დროს პიროვნებას ბოლო გზა დარჩენია, რომ მასთან მიღწეული
მცდარი ინფორმაციით იმოქმედოს, ვინაიდან იგი უცოდინრობის გამო საპატიო მდგომარეობაშია
და ცოდვილი არ არის, რადგან ალლაჰი ადამიანს არ აკისრებს იმაზე მეტს, რაც მას ძალუძს.
მისი ნიათი (განზრახვა) ცოდვის შესრულება არ არის. ამელი კი ნიათის მიხედვითაა. ამგვარი
პიროვნების მდგომარეობა მსგავსია ერთი მადლის მქონე მუჯთაჰიდისა, რომლის ნიათიც სარგებლისკენაა
მიმართული.“[5] ამ
სიტყვებიდან გასაგებია, რომ: პასუხისმგებელი პირი, რომელიც თავჰიდის შესახებ საკითხებს
ვერ მიწვდა, იგივე ჰუქმშია რომელშიც პიროვნება, რომელთანაც სიცოცხლეშივე ჰუჯჯათი არ
მიღწეულა, რის გამოც ცოდნის მიღება (მიუხედავად ძალისხმევისა) ფიზიკურად ვერ შეძლო
და ყიამეთის (აღდგომის) დღეს გამოცდას გაივლის. ხოლო, თავჰიდის გარდა სხვა საკითხების
შესახებ მიუხედავად მისი ძალისხმევისა, ჭეშმარიტებას თუ ვერ იპოვის, ასევე ალიმების
ერთხმიანი აზრით ცოდვა არ აქვს.
ბ) პიროვნება ძალისხმევას გამოიჩენს,
თუმცა სიმართლის/ჭეშმარიტების რაღაც ნაწილის გაგებას შეძლებს
ამის
მიზეზი რისალეთ ჰუჯჯათის არასაკმარისად ცოდნა და მცოდნე ხალხის ნაკლებობაა. ის, ვინც
საჭირო ძალისხმევას გამოიჩენს და სიმართლის/ჭეშმარიტების რაღაც ნაწილს მისწვდება, მაშინ
ამგვარ პიროვნებას ვალდებულება შესრულებულად ჩაეთვლება და გადარჩენილთა რიცხვებში აღმოჩნდება.
ამაზე
მიგვითითებს წინა ნაწილში გადმოცემული ზეიდ ბინ ამრის ამბავი. მან ჭეშმარიტების მოსაძებნად
იუდეველებთან და ქრისტიანებთან მექქადან შამში იმოგზაურა. ეს ამბავი ბუხარის წიგნშია
გადმოცემული: „ზეიდ
იბნ ამრ იბნ ნუფაილი რელიგიის გასარკვევად და მასზე მორჩილებისთვის შამში გაემგზავრა.
იუდეველებიდან ერთ-ერთ ალიმს (სწავლულს) შეხვდა. რელიგიის შესახებ მას ჰკითხა: ‘მიამბეთ
თქვენი რელიგიის შესახებ.’ მან უპასუხა: ‘მანამ, სანამ ალლაჰის სასჯელს არ იგემებ,
ჩვენს რელიგიაში ვერ მოექცევი.’ საპასუხოდ ზეიდიმ უთხრა: ‘მე ალლაჰის სასჯელს გავურბივარ
და არ მსურს რომ ვიგემო იგი. ნუთუ შემიძლია ავიტანო მე იგი? ამის გარდა არის სხვა გზა,
რაზეც მიმითითებ?’ იუდეველმა სწავლულმა თქვა: ‘ამის გარდა რაც ვიცი ეს არის ჰანიფობა.’
ზეიდმა ჰკითხა თუ რას ნიშნავდა ჰანიფობა. იუდეველმა კი უპასუხა: ‘ჰანიფობა იბრაჰიმის
რელიგიაა. ის არც ქრისტიანი იყო და არც იუდეველი. ალლაჰის გარდა სხვას არ ეთაყვანებოდა.’
ამის შემდეგ, ზეიდიმ გზა გააგრძელა და ქრისტიან სწავლულს შეხვდა. იგივე ჰკითხა, რაც
იუდეველ სწავლულს. საპასუხოდ კი ქრისტიანმა უთხრა: ‘ვერ მოექცევი ჩვენს რელიგიაზე მანამ,
სანამ ალლაჰის წყევლიდან წილი არ გექნება.’ ზეიდმა უპასუხა: ‘სხვას არაფერს გავურბივარ
თუ არა ალლაჰის წყევლას და უეჭველად, მე არ მსურს ავიტანო ალლაჰის წყევლა და სასჯელი
და ვერც ავიტან. ამის გარდა სხვა გზაზე მიმითითებ?’ ქრისტიანმა უთხრა: ‘ამის გარდა
მხოლოდ ერთი გზა ვიცი, რაც ჰანიფობაა.’ ზეიდიმ ჰკითხა თუ რა იყო ჰანიფობა. ქრისტიანმა
უპასუხა: ‘ჰანიფობა იბრაჰიმის რელიგიაა. ის არც ქრისტიანი იყო და არც იუდეველი. ალლაჰის
გარდა სხვას არ ეთაყვანებოდა.’ ყოველივე ამის შემდეგ ზეიდიმ ხელები მაღლა ასწია და
თქვა: ‘ჩემო ალლაჰო! ვამოწმებ, რომ მე იბრაჰიმის რელიგიაზე ვარ.’“[6]
იბნი
ჰაჯერი განმარტებაში ამბობს: „ზეიდ იბნ ამრ-ის ჰადისში ნათქვამია: ‘შამში მცხოვრებ
ერთ-ერთ მოხუც იუდეველმა მითხრა: ‘შენ რომ მკითხე ალლაჰზე მოთაყვანე ადამიანი, მსგავსს
მხოლოდ ერთ მოხუცს ვიცნობ.’ მან თქვა: ‘მასთან მივედი და მითხრა: ‘ის რაც შენ გინდა
შენს ქვეყანაში უკვე არსებობს. დანარჩენი ყველა კი გზასაცდენილია.’ თაბერანის გადმოცემაში
კი შემდეგი ფორმითაა: ‘შენს ქვეყანაში ერთი ნაბი (მოციქული) გამოჩნდა ან გამოჩნდება.
დაბრუნდი უკან, დაამოწმე ის და იწამე მისი...’ იბნ ისჰაყის გადმოცემაში კი ნათქვამია:
‘ჩემო ალლაჰო! რომ ვიცოდე ღვთისმსახურების ისეთი ფორმა, რომელიც შენ გიყვარს, მაშინ
მას შევასრულებდი. თუმცა, არ ვიცი.’ იტყვის და შემდეგ სეჯდეს აღასრულებს.’“[7]
თუ
გავაცნობიერებთ ზეიდ იბნ ნუფეილის გადარჩენისა და დანარჩენი არაბი მუშრიქების ჯოჯოხეთში
მოხვედრის მიზეზს, რაზეც შუამავლის სიტყვებიც მიუთთებს: „მამაჩემიც და მამაშენიც ცეცხლშია“[8], მაშინ გასაგები იქნება შემდეგი:
გადარჩა ის, ვინც გამოიჩინა არსებული ძალისხმევა და მიაღწია ჭეშმარიტებას. ხოლო, განადგურდა
ის, ვინც არ გამოიჩინა ძალისხმევა ჭეშმარიტი გზის გასაკვლევად. ამ ორი მდგომარეობის
საფუძველზე ალიმების სიტყვების „უცოდინარი თუ არის სხვა მისი მსგავსი“ შინაარსი გასაგები
ხდება. ვინაიდან, ზეიდ იბნ ნუფეილი და ისინი, ვისზეც შუამავალმა თქვა რომ ჯოჯოხეთში
არიან, ერთიდაიგივე დროსა და ადგილას ცხოვრობდნენ. მათგან ერთ-ერთი გადარჩენილია, მეორე
კი არა. ამიტომ სხვები მის შესაბამისად შეფასდებიან. თუ რომელიმე სხვას მის (გადარჩენილის)
მიერ შესრულებული არ გაუკეთებია, ეს ნიშნავს იმას, რომ მან საჭირო ძალისხმევა არ გამოიჩინა,
რის გამოც განადგურდა.
კიდევ
ერთი მაგალითი, რაც ჭეშმარიტების რაღაც ნაწილის მოპოვებით გადარჩენას გვამცნობს:
ჰუზეიფე
იბნ იემანის (რადიალლაჰუ ‘ანჰ) გადმოცემით, შუამავალმა (სალლალლაჰუ ‘ალეიჰი ვა სალლამ)
ბრძანა: „ისლამი ტანსაცმლის ყალიბის მსგავსად წაიშლება. ისე, რომ არ ეცოდინებათ მარხვა,
ნამაზი, ჰაჯობა და არც სადაყა. ალლაჰის წიგნი ერთ ღამეს გაქრება. დედამიწაზე მისგან
ერთი აიათიც არ დარჩება. დარჩებიან მხოლოდ მოხუცი კაცები და ქალები. იტყვიან: ‘ჩვენი
მამები ლაა ილაჰა ილლა ალლაჰს ამბობდნენ და ჩვენც იგივეს ვიმეორებთ’. სილა იბნ ზუფერმა,
ჰუზეიფეს უთხრა: ‘მაშინ, როცა მათ არ ეცოდინებათ ნამაზი, მარხვა, ჰაჯობა და სადაყა,
ლაა ილაჰა ილლა ალლაჰის თქმა რა სარგებელს მოუტანს?’ ჰუზეიფემ პასუხის გაცემისგან თავი
შეიკავა. მან კი შეკითხვა სამჯერ გაუმეორა. ბოლოს კი ჰუზეიფემ უპასუხა: ‘ჰეი სილა!
მათ ცეცხლისგან იხსნის.’“[9]
დედამიწიდან
ყურანის წაშლა წარღვნის წინა პერიოდში, ‘ისა იბნ მარიამის სიკვდილის შემდეგ მოხდება.
ამას ქურთუბი „ათ-თეზქირე“-ში გადმოსცემს.[10] ამ პერიოდში დედამიწიდან ცოდნა
სულ გაქრება. თუმცა, მანამდე დედამიწის ზოგიერთ ნაწილში უცოდინრობა იბატონებს. ეს საკითხი
ეხება მდგომარეობას, რა დროსაც პიროვნება ვერ პოულობს მას, ვისაც ფეთვას ჰკითხავს.
ასეთ დროს ალიმებმა ზემოთ მოხსენებული ჰადისები დალილად მოიყვანეს და თქვეს, რომ პიროვნება
არსებული ცოდნის შესაბამისად იმოქმედებს, უცოდინრობის პასუხისმგებლობა კი მათ კისერზე
აღარ იქნება.[11]
იბნი
თაიმიამაც ეს ჰადისი იგივე საკითხის დალილად გამოიყენა და თქვა: „ფათრათის დროსა და
ადგილებში: ადამიანი მასში არსებული მცირე რწმენის მადლს მიიღებს. ალლაჰი იმას, რასაც
არ აპატიებს პიროვნებას, რომლის მიმართაც ჰუჯჯათი შესრულებულია, აპატიებს მას, ვის
მიმართაც ჰუჯჯათი არ შესრულებულა. მსგავსად ჰადისისა: „ისეთი დრო დადგება, რომ ადამიანებს
არ ეცოდინებათ რა არის ნამაზი, მარხვა, ჰაჯობა და უმრა. გამონაკლისია მოხუცები. ისინი
იტყვიან: ‘ჩვენი მამები ლაა ილაჰა ილლა ალლაჰს ამბობდნენ.’ ჰუზეიფე იბნ იემანს ჰკითხეს:
‘ლაა ილაჰა ილლა ალლაჰ-ი მათ რა სარგებელს მოუტანს?’ მან უპასუხა: ‘მათ ცეცხლისგან
იხსნის.’“[12]
ამ
ჰადისში აღწერილი მდგომარეობა მსგავსია ზეიდ იბნ ამრ იბნ ნუფეილის მდგომარეობისა. კუთვნილი
მცირე რწმენით გადარჩა, რადგან მან გააკეთა ის, რისი შესაძლებლობაც ჰქონდა.
ალიმებს
შორის შემდეგი საკითხისადმი ერთხმიანი აზრია: პასუხისმგებელი პირისადმი ჰუჯჯათის შესრულების
ზომიერება ცოდნის მასთან მიღწევა კი არა, არამედ არის ის თუ ცოდნის მაძიებელს მისი
მოპოვებისთვის რა დონის შესაძლებლობა გააჩნია. ამ საკითხში იხთილაფი (სხვადასხვა აზრი)
არ არის.
ჯაჰილობის
(უცოდინრობის) საპატიო მიზეზად ცნობა ან არ ცნობა დაკავშირებულია ცოდნის მიღების შესაძლებლობის
არსებობა-არ არსებობაზე. ამგვარად, ამ განმსაზღვრელი საფუძვლით ამ საკითხის შესახებ
ერთმანეთის საპირისპირო არგუმენტების შორის პრობლემაც გადაწყვეტილია. მაგალითად შეგვიძლია
მოვიყვანოთ არგუმენტები, რომლებიც ამტკიცებენ, რომ ჯაჰილობა საერთოდ არ არის საპატიო
მიზეზი და ასევე, არგუმენტები, რომლის მიხედვითაც ჯაჰილობა ნებისმიერ შემთხვევაში საპატიოა.
[1] ჰუჯჯათი ვის მიმართაც სრულდება
[2] ადგილი, სადაც გარდაცვლილები
ხელმეორედ გაცოცხლდებიან და შეიკრიბებიან.
[3] მედარიჯუ’ს-სალიყიინ, 1/239.
[4] ანუ, ის უკვე შეგონებულია და
ვერ ვიტყვით, რომ უცოდინარია.
[5] ალ-აჰქამ, 1/65.
[6] ჰადისის N: 3827.
[7] ფეთხუ’ლ-ბარი, 7/144-145.
[8] მუსლიმ.
[9] გადმოცემულია იბნ მაჯე სუნენ-ში;
ჰაქიმი კი მუსთედრექში გადმოსცემს და ამბობს: „ჰადისი მუსლიმის პირობებს აკმაყოფილებს,
თუმცა ის არ გადმოუცემია.“ ზეჰებიმაც ამ სიტყვებში დაეთანხმა. ჰაფიზ იბნ ჰაჯერმა დაამოწმა,
რომ ჰადისი ჰუზეიფესგან მყარია. იხ: ფეთხუ’ლ-ბარი, 13/16.
[10] იხ: შარ’ანი, მუჰთასარუ თეზქირათი’ლ-ქურთუბი,
გვ: 144.
[11] იხ: იბნუ’ს-სალაჰ, ედებუ’ლ-მუფთი
ვე’ლ-მუსთეფთი, გვ: 105-106; ნავავი, ალ-მეჯმუ’, 1/58.
[12] მეჯმუუ’ლ-ფათავა, 35/165,
11/407-408.
