1. აბუ მუჰამმედ ბინ ჰაზმ (რაჰიმაჰულლაჰ)
„ალლაჰმა
შუამავალს უბრძანა, რომ ეთქვა: ‘7/158.
უთხარი : ჰეი, ადამიანებო! უეჭველად, მე ვარ ყველა თქვენგანისთვის შუამავალი ალლაჰისა…’ აიათი ზოგადია,
რაც იმას ნიშნავს, რომ აიათის საზღვრებს მიღმა ვინმეს დატოვება დაუშვებელია.[1] ასევე, ალლაჰი ბრძანებს: ‘75/36. ნუთუ ეგონა ადამიანს, რომ უპასუხისმგებლოდ
იქნებოდა მიტოვებული?’ ალლაჰმა გვაცნობა, რომ ადამიანი უპასუხისმგებლოდ მიტოვებული
არ იქნება. აიათში მოხსენებული სიტყვა „ეს-სუდა“ ნიშნავს მიტოვებულს, რომელსაც ბრძანება
და აკრძალვა არ ეხება.[2] ალლაჰისთვის ამგვარი მდგომარეობა
მიუღებელია. თუმცა, პიროვნების მდგომარება საპატიო იქნება მაშინ, როცა ცოდნის მიღება
არ შეეძლება. მის ყურამდე შუამავლის არსებობა მიღწეული თუა, სადაც არ უნდა ცხოვრობდეს,
მისთვის მისი მოძებნა და გამოკვლევა ფარძია. შუამავლის გაფრთხილების მასთან მიღწევის
შემთხვევაში, მისი დამოწმება და დამორჩილება, ასევე საჭირო რელიგიური ცოდნის მიღება
და ამისთვის საკუთარი ქვეყნიდან წასვლა მისთვის ფარძი გახდება. დაკისრებულ ვალდებულებას
თუ არ შეასრულებს სამუდამო ჯოჯოხეთს დაიმსახურებს, რაც ყურანში არგუმენტებით არის გამყარებული.
ზემოთ
გადმოცემული სიტყვები ხარიჯიტების სიტყვებს აბათილებს. ისინი ამბობენ: „ალლაჰის მიერ შუამავლის დედამიწაზე მოვლენა მოითხოვს,
რომ დედამიწის ყოველ წერტილში მცხოვრებმა იწამოს მისი. წინააღმდეგ შემთხვევაში მოკვდებიან
ისე, როგორც ჯოჯოხეთის მკვიდრი ქააფირები.“ ასევე, მათ სიტყვებს ალლაჰის შემდეგი
სიტყვებიც აბათილებს: „2/286. ალლაჰი არ აკისრებს
არც ერთ სულს იმაზე მეტს, რაც მას ძალუძს.“
თუ
იტყვიან: „ეს სიტყვები არგუმენტია მათთვის,
ვინ აცხადებს, ადამიანი პასუხისმგებელი არ არის მანამ, სანამ მასთან შარიათი არ მიაღწევს“,
მაშინ ჩვენ ვუპასუხებთ: „მათთვის ეს არგუმენტი ვერ იქნება, რადგან ადამიანზე დაკისრებული
ყოველი პასუხისმგებლობა მისი ფიზიკური შესაძლებლობის მიხედვითაა. იმის გამო, რომ მათთან
ცოდნა არ მიღწეულა, მათი მდგომარეობა საპატიოა და დაკისრებული ვალდებულების შეუსრულებლობის
გამო სასჯელს არ მიიღებენ მანამ, სანამ მათთან მოპატიჟება არ მიაღწევს. თუმცა, შუამავლის
არსებობის შესახებ მათთან სრულიად ან ნაწილობრივ ინფორმაცია თუ მიაღწევს, მაშინ ძალისხმევის
გამოჩენა და მისი შესწავლა-გამოკვლევა მათთვის ფარძი გახდება, წინააღმდეგ შემთხვევაში
ალლაჰის წინაშე ამხედრებულებად ჩაითვლებიან. ალლაჰი ბრძანებს: „16/43. თუ არ იცით კითხეთ მცოდნეებს.“
ასევე,
ალლაჰი ბრძანებს: „არ ვართ დამსჯელნი მანამ,
სანამ ელჩს არ გავგზავნით.“ აქედან გამომდინარე, სწორია ის, რომ სასჯელი[3] არ ეკუთვნის მას, ვისთანაც შუამავლის
არსებობა არ მიღწეულა. რაც შეეხება მას, ვისთანაც მიაღწევს შუამავლის შესახებ ინფორმაცია
და მის მიერ მოტანილი ცოდნა, თუმცა საკუთარ ქვეყანაში ვერ იპოვის ისეთ ვინმეს, ვინც
მას შეასწავლის... ასეთ დროს ქვეყნის გარეთ წასვლა და ცოდნის მიღება ფარძია. უდაბნოში
მყოფი, რომელიც ვერ პოულობს მას, ვინც რელიგიას შეასწავლის, კაცი იქნება თუ ქალი, მისთვის
ფარძია რომ იმოგზაუროს ისეთ ადგილას, სადაც ცოდნას მიიღებს ან მცოდნე საკუთარ მიწაზე
ჩამოიყვანოს. იმამმა თუ იცის ამგვარი მდგომარეობის შესახებ, მაშინ იმ ადგილას დაუყოვნებლივ
უნდა გააგზავნოს მცოდნე.“[4]
2.
შეიხულ-ისლამ იბნ თეიმიიე (რაჰიმაჰულლაჰ)
სამწუხაროა
ის ფაქტი, რომ დღევანდელი თანამედროვეობა ჯაჰილობას (უცოდინრობას) სრულიად გამართლებულად
მიიჩნევს, არგუმენტად კი იბნ თეიმიიეს სიტყვებს იშველიებენ. ასევე, აცხადებენ, რომ
იბნ თეიმიის შეხედულებით, თაქფირი შესაძლებელია გაკეთდეს მას შემდეგ, რაც პიროვნების
მიმართ ჰუჯჯათი შესრულდება. თუმცა, ისინი არ საუბრობენ თუ რას ამბობს იბნ თეიმიიე
„თემექქუნის (ცოდნის მიღების შესაძლებლობის)“ შესახებ. ვინაიდან, იყამეთუ’ლ ჰუჯჯას
შესახებ ნათქვამი მისი ყოველი სიტყვა „თემექქუნს“ უკავშირდება. ალიმების (სწავლულების)
სიტყვები ყველა ერთად უნდა შეიკრიბოს და ისე უნდა მოხდეს გამოკვლევა, რადგან დახურული
და ღია საკითხები ერთმანეთისგან განსხვავდეს. მათი (სწავლულების) სიტყვების მდგომარეობაც
შარიათული არგუმენტების მდგომარეობის მსგავსია ანუ ერთად თავმოყრით უნდა მოხდეს მათი
გამოკვლევა-შესწავლა, რაც ალიმების ერთხმიანი შეხედულებაა.
იბნ
თეიმიიეს ერთ-ერთი სიტყვები, რომლებიც თაქფირის გამოტანამდე იყამეთუ’ლ ჰუჯჯათის შესრულების
აუცილებლობას ეხება, შემდეგია: „ის, ვინც ჩემს ერთად ჯდება და დგება[5] კარგად იცის, რომ მუ’აიენ თაქფირს
(პიროვნულ თაქფირს) ყველაზე მეტად მე ვუფრთხილდები. გამონაკლისია ის, ვის მიმართაც
ჰუჯჯათი შესრულდა და მაინც წინააღმდეგობაში მოექცა. ამგვარი პიროვნება ზოგჯერ ქააფირი,
ფასიყი და ზოგჯერ კი ამხედრებულია.“[6]
ასევე,
ის (იბნ თეიმიიე) ამბობს: „...ურწმუნოდ არ გამოცხადდება ქუფრი სიტყვის მთქმელი მანამ,
სანამ არ წარედგინება აშკარა არგუმენტები, რომელიც მის ქუფრზე მიუთითებს. მასთან იყამეთუ’ლ
ჰუჯჯა მიღწეული თუ არის, მაშინ თაქფირი შესრულდება.“[7]
ამის
მსგავსი სიტყვები ბევრია. ხოლო, სიტყვები, რომელიც „თემექქუნის“ წესს ითვალისწინებს,
შემდეგია:
„ჰუქმი,
რომელსაც მოპატიჟება მოითხოვს, პასუხისმგებელი პირის მიმართ (ყველაზე მისაღები შეხედულების
მიხედვით) მაშინ გახდება მოქმედი, როდესაც მას შესწავლის შესაძლებლობა ექნება.“[8]
„ალლაჰი
ბრძანებს: ‘არ ვართ დამსჯელნი მანამ, სანამ
ელჩს არ გავგზავნით.’ მსახურის მიმართ ჰუჯჯათი ორი რამით შესრულებულად ითვლება:
1) ალლაჰის მიერ მოვლენილის შესწავლის შესაძლებლობის არსებობით და 2) მათით მოქმედების
შესაძლებლობის არსებობით. გიჟი ან ის, ვისაც ფიზიკურად მოქმედება არ შეუძლია, ალლაჰის
ბრძანებებისა და აკრძალვების მიმართ პასუხისმგებელი არ არის. პიროვნებისთვის რელიგიის
რომელიმე ნაწილის შესწავლის გზა თუ მოიკვეთა ან მან რომელიმე ნაწილის შესწავლა თუ ვერ
შეძლო, ეს მდგომარეობა მსგავსია ისეთის მდგომარეობისა, რომელსაც რელიგიის სრულად შესწავლის
გზა მოჭრილი აქვს ან რელიგია სრულიად შეისწავლა, თუმცა მოქმედების გზა (შესაძლებლობა)
არ გააჩნია. ამგვარი რამ ფათრათის პერიოდში ხდება.“[9]
„ის,
ვინც ცოდნის მიღების შესაძლებლობის არარსებობის ან ცოდნის მიხედვით მოქმედების შესაძლებლობის
არ ქონის გამო ვააჯიბ (სავალდებულო) ამელს (ქმედებას) მიატოვებს, პასუხისმგებლობა არ
დაეკისრება მსგავსად იმისა, ვისთანაც რისალეთ ჰუჯჯათი არ მიღწეულა.“[10]
ერთ-ერთ
ადგილას ამბობს: „პასუხისმგებელი პირისთვის გათვალისწინებული თუ არის შემდეგი პირობები:
გონიერი, ცოდნის მიღებისა და მის მიხედვით მოქმედების შესაძლებლობის მქონე...“[11]
„...ეს
მდგომარეობა საპატიო მხოლოდ მაშინ იქნება, როდესაც უცოდინრობის გაქარწყლება შეუძლებელი
გახდება. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ადამიანის მდგომარეობა საპატიო არ იქნება თუ იგი
ჭეშმარიტების მიღების შესაძლებლობის წინაშე აღმოჩნდება და შესაბამისად არ მოიმოქმედებს.“[12]
„...მოკლედ,
შემდეგი საკითხის მიმართ მუსლიმანებს შორის სხვადასხვა აზრი არ არის: დარულ-ქუფრში
მცხოვრები მორწმნუნე, რომელსაც ჰიჯრეთის (გადასახლების) შესრულება არ შეუძლია, შარიათული
პასუხისმგებლობა არ ეკისრება ისეთ ქმედებებში, რომლის შესრულებაც ფიზიკურად არ შეუძლია.
ვააჯიბი ქმედების შესრულება იმ დონითაა აუცილებელი რა დონითაც მისი შესრულების შესაძლებლობა
არსებობს. იგივე მდგომარეობაა ისეთი საკითხის მიმართ, რის შესახებაც ჰუქმი არ იცის.
პიროვნებამ თუ არ იცის, რომ ნამაზის შესრულება მისთვის სავალდებულოა და ამგვარად დროის
რაღაც მონაკვეთში მას არ შეასრულებს, ალიმების შეხედულებებიდან ყველაზე ძლიერის მიხედვით,
მისთვის გაცდენილი ნამაზების აღდგენა სავალდებულო არ არის. ეს აბუ ჰანიფესა და მის
მიმყოლთა შეხედულებაა. აჰმედ ბინ ჰანბელის ორი შეხედულებიდან ერთ-ერთი ეს არის... სწორია
ის, რომ ცოდნის მიღების შესაძლებლობის არქონა ჰუქმის არარსებობასაც იწვევს. ამგვარად,
პიროვნება არ აანაზღაურებს მას, რისი ვალდებულების შესახებაც არაფერი იცოდა.“[13]
„როგორც
ალლაჰმა გვაცნობა, უმმეთი სიკეთეს ბრძანებს, ხოლო უკეთურებას კრძალავს: ‘3/104. (ო, მორწმუნენო!) და იყოს
ხალხი თქვენგან სიკეთისკენ მომწოდებელი, მბრძანები მოსაწონისა და უკეთურების აღმკვეთი,
და სწორედ, ეგენი არიან ნეტარნი.’ ალლაჰი უმმეთის
რომელიმე ნაწილს უბრძანებს, რომ მოუწოდონ სიკეთისკენ და აუკრძალონ უკეთურება. თუმცა
პირობა არ არის ბრძანებებისა და აკრძალვების დედამიწაზე მცხოვრებ ყოველ ადამიანთან
მიღწევა, რადგან ამგვარი რამ რისალეთის მიღწევის პირობებიდან არ არის. ასეთ დროს როგორ
შეიძლება, რომ ეს ბრძანება ფერ’ი საკითხებში[14] პირობა იყოს? სინამდვილეში
კი, პირობა პასუხისმგებელი პირის ცოდნასთან მიღწევის შესაძლებლობაა. მიუხედავად იყამეთულ
ჰუჯჯათის შესრულებისა, უგულისყურო თუ იქნება და ცოდნის მიღებისთვის ძალისხმევას არ
გამოიჩენს, მაშინ პასუხისმგებლობა მისზეა და არა ჰუჯჯათის შემსრულებელზე.“[15]
შეიხუ’ლ
ისლამის ზემოთ მოყვანილი სიტყვები აშკარად გვამცნობს, რომ პიროვნებას ცოდნის მიღების
შესაძლებლობა თუ გააჩნია და მიუხედავად ამისა, ის მაინც უცოდინარი იქნება, მაშინ მისი
მდგომარეობა საპატიოდ არ ჩაითვლება, რადგან ჰუჯჯათის შემსრულებლისთვის ცოდნის ყოველ ადამიანთან მიტანა პირობა არ არის.
კიდევ
გადმოვცემთ მის სიტყვებს, რომელიც ცოდნის მიღების შესაძლებლობის ქონას (თემექქუნს)
ეხება. ამ სიტყვებში საუბრობს ზოგიერთ საპატიო მდგომარეობებზე, სადაც ცოდნის მიღების
შესაძლებლობა არ არის. მათგან ერთ-ერთი უკვე გადმოვეცით, რომელიც დარუ’ლ-ქუფრში მცხოვრებ
მუსლიმანს ეხებოდა. სხვა დანარჩენი კი, შემდეგია:
„...ჰარამის
შემსრულებლის მიმართ მუქარის აღვლენა დამოკიდებულია იმაზე თუ იცის ქმედების ჰარამობის
შესახებ ან ჰქონდა თუ არა შესაძლებლობა გაეგო იგი. მოშორებით მცხოვრები ან ისლამში
ახალად შესული პიროვნება უცოდინრობით ჰარამს თუ გააკეთებს, მიუხედავად შესრულებული
ქმედების ჰალალობის შესახებ არგუმენტის არარსებობისა, ის ცოდვილად არ ჩაითვლება და
მისთვის სასჯელი არ დამტკიცდება. ხოლო, ვინც შესრულებული ქმედების ჰარამობის შესახებ
არ იცის, თუმცა მისი ქმედება რომელიმე შარიათულ არგუმენტს თუ ეყრდნობა, მაშინ მისი
მდგომარეობა უფრო საპატიოაო ვიდრე წინა შემთხვევაში.“[16]
„ადამიანთა
უმეტესობა იბადება და ცხოვრობს ისეთ დროსა და ადგილას, სადაც ალლაჰის შუამავლის წიგნი
და საშუამავლო ცოდნა ისწავლება (მიღწევადია). თუმცა, შესაძლებელია არსებობდეს ადამიანთა
კატეგორია, რომელთაც ალლაჰის შუამავლის შესახებ არაფერი იცოდეს და ასევე, მათ გვერდით
არ არსებობდეს ისეთი ვინმე, ვინც ინფორმაციას გადასცემს. ამგვარი კატეგორიის ხალხზე
თაქფირი არ სრულდება. ყოველივე ამის გამო, აშკარა ჰუქმებიდან რომელიმეს უარყოფის შემთხვევაში,
იმამები ქააფირის ჰუქმს არ აძლევდნენ მათ, რომლებიც მოშორებულ ადგილას (უდაბნო, მთა
და ა.შ.) ცხოვრობენ ან ისლამში ახალად შესულები არიან მანამ, სანამ მათ მიმართ ჰუჯჯას
არ შეასრულებდნენ. ამის გამო, ჰადისში ასეა გადმოცემული: ‘ისეთი დრო დადგება, რომ ადამიანებს
არ ეცოდინებათ რა არის ნამაზი, ზექათი, მარხვა და ჰაჯობა. გამონაკლისია მოხუცი ქალები
და კაცები. ისინი იტყვიან: ჩვენი მამები - ლაა ილაჰა ილლა ალლაჰ - სიტყვაზე ვიპოვეთ.’[17]
„შუამავლის
სიტყვის უარყოფის შემთხვევას რომც ჰქონდეს ადგილი და ამის გამკეთებელი ისლამში ახალად
შესული ან შორს, მიტოვებულ ადგილას მცხოვრები ვინმე რომ იყოს, ამგვარი პიროვნებები
მათი უარყოფის გამო ურწმუნოდ არ გამოცხადდებიან მანამ, სანამ მათ მიმართ იყამეთუ’ლ
ჰუჯჯა არ შესრულდება.“[18]
„სასჯელს
დაიმსახურებს ის, ვინც ყურანის სიტყვის ან მნიშვნელობის დამახინჯებას გაბედავს ან შუამავლის
მიერ მოტანილს ნებით უარყოფს. ასევე, სასჯელს დაიმსახურებს ის, ვინც ნება-სურვილებზე
აყოლითა და დედამიწის საქმეებით გართული, ჭეშმარიტების მოსაპოვებლად საკმარის ძალისხმევას
არ გამოიჩენს.“[19]
ეს
სიტყვები იბნი თეიმიის სიტყვებია, რომელიც ეხებოდა „თემექქუნს (ცოდნის მიღების შესაძლებლობის
ქონას) და ისეთ, მდგომარეობებს, სადაც თემექქუნი არ არსებობდა, რა დროსაც უცოდინრობა
საპატიოდ ითვლება.
[1] ანუ აიათის კონკრეტულად ერთ საკითხზე
მიკუთვნება დაუშვებელია.
[2] ანუ ეს სიტყვა გულისხმობს ისეთ
ადამიანს, რომელთანაც ბრძანება ან აკრძალვა არ მიღწეულა.
[3] სასჯელი და არა ჰუქმი. ამ თემაზე
წინა ნაწილებში ვისაუბრეთ. ვინაიდან, ისინი ჰუქმით ქააფირები არიან, თუმცა სასჯელს
არ იმსახურებენ, რადგან ახირეთში გაივლიან გამოცდას, რის შემდეგაც გადაწყდება მათი
საბოლოო ადგილსამყოფელი.
[4] იბნ ჰაზმ, ელ-ფასლუ ფი’ლ-მილელ
ვე’ლ-ეჰვაუ ვე’ნ-ნიჰალ, 4/106.
[5] ანუ ის, ვინც ჩემს გვერდით არის.
[6] მეჯმუუ’ლ-ფათავა, 3/229.
[7] მეჯმუუ’ლ-ფათავა, 5/306.
[8] მეჯმუუ’ლ-ფათავა, 20/25.
[9] მეჯმუუ’ლ-ფათავა, 20/59.
[10] მეჯმუუ’ლ-ფათავა,
12/478-479.
[11] მეჯმუუ’ლ-ფათავა, 10/347; ასევე
იხ: 21/634.
[12] მეჯმუუ’ლ-ფათავა, 20/280.
[13] მეჯმუუ’ლ-ფათავა,
19/225-226; ასევე იხ: 11/406.
[14] რწმენის საკითხებს „ასლი საკითხები“,
ხოლო ღვთისმსახურებას და მასთან დაკავშირებულ საკითხებს, ასევე სასჯელების შესახებ
თემებს „ფერ’ი საკითხები“ ეწოდებათ.
[15] მეჯმუუ’ლ-ფათავა,
28/125-126.
[16] მეჯმუუ’ლ-ფათავა, 20/252.
[17] მეჯმუუ’ლ-ფათავა, 11/407-408.
ასევე იხ: 35/165-166.
[18] მეჯმუუ’ლ-ფათავა, 3/231 და
3/354.
[19] ალ-ჯევაბუ’ს-სახიხ ლიმენ ბედდელე
დინე’ლ-მესიხ, 1/310.
